Europejski Dzień Wiedzy o Antybiotykach

– Celem tego dnia jest zwiększenie świadomości w zakresie zagrożenia dla zdrowia publicznego jakim jest antybiotykooporność, ważne jest również promowanie wiedzy na temat odpowiedzialnego stosowania antybiotyków – tłumaczy Jolanta Owsińska, kierownik Oddziału Epidemiologii WSSE w Gorzowie Wlkp.
Antybiotyki są związkami organicznymi stosowanymi w lecznictwie jako leki przeciwdziałające infekcjom wywoływanym przez drobnoustroje takie jak bakterie, grzyby czy pierwotniaki. Wynalezienie penicyliny w 1938 roku było rewolucją w medycynie. Sukcesy i postęp medycyny pozwoliły na dalszy rozwój antybiotykoterapii.
Współczesne antybiotyki to potężna rodzina leków, obejmująca związki o różnej budowie chemicznej i różnym działaniu, które mają zdolność niszczenia bakterii lub hamowania ich wzrostu.
– Antybiotyki są skuteczną bronią w walce z chorobami, niemniej nie można sobie pozwolić na ich nadużywanie. Wówczas, zamiast chronić, zaczynają szkodzić – dodaje Jolanta Owsińska.
W ostatnich latach można zauważyć zwiększoną odporność bakterii na leki, co ogranicza możliwości skutecznego leczenia bakteryjnych zakażeń. Spadek skuteczności antybiotyków wynika z ich nadmiernego i często niewłaściwego stosowania. Nadużywanie oraz nieprawidłowe stosowanie prowadzą do powstania zjawiska oporności wśród bakterii, objawiającego się zanikiem niszczącego działania antybiotyku na dany szczep bakterii. Wykazano, że istnieje związek pomiędzy wysokim zużyciem antybiotyków, a procentem opornych bakterii. Bakterie przekazują sobie geny oporności, tworząc coraz bardziej oporne szczepy. Nadmierne stosowanie antybiotyku pomaga im w rozwoju, a przede wszystkim
w rozprzestrzenianiu genów oporności. Prowadząc zatem walkę z bakteriami odpowiedzialnymi za zakażenie, jednocześnie zwiększamy liczbę szczepów opornych wśród tzw. flory naturalnej.
Z racji tego, iż wiedza na ten temat nie jest rozpowszechniona, antybiotyki często są przepisywane na zwykłe przeziębienie czy zakażenia wirusowe, choć w takich przypadkach mogą jedynie zaszkodzić. Przed zastosowaniem antybiotyku, bądź jeśli infekcja często powraca lub leczenie antybiotykiem nie daje zadowalających rezultatów, wskazane jest przeprowadzenie badania antybiotykooporności (antybiogramu) – badania laboratoryjnego, polegającego na określeniu wrażliwości obecnych w próbce drobnoustrojów na najczęściej stosowane antybiotyki.
Dane z ostatnich lat potwierdzają, że w całej Unii Europejskiej rośnie liczba pacjentów zakażonych bakteriami antybiotykoopornymi. Jednocześnie brak jest nowych, skutecznych leków. Na czym polega oporność na antybiotyki i czym jest ona spowodowana?
Oporność na antybiotyki jest to właściwość niektórych szczepów bakterii, która umożliwia im przeciwstawianie się działaniu antybiotyku. W zależności od pochodzenia można ją podzielić na pierwotną i nabytą. Pierwotna oporność polega na tym, że budowa bakterii i jej właściwości uniemożliwiają działanie leku, natomiast oporność nabyta polega na nabyciu genów oporności od innych bakterii. Zjawisko to związane jest z nieracjonalną antybiotykoterapią, bądź ze zbyt dużym zużyciem antybiotyków w przemyśle, szczególnie spożywczym.
Trzeba sobie uświadomić, iż narastanie oporności drobnoustrojów na stosowane leki jest procesem biologicznym, a skala czasowa tego procesu w odniesieniu do życia kolejnych pokoleń drobnoustrojów sprawia, że okres kilku lat ma dla populacji bakteryjnych wymiar ewolucyjny. Procesowi narastania oporności nie jesteśmy w stanie całkowicie zapobiec. Ale możemy starać się postępować tak, aby oporność bakterii narastała możliwie jak najwolniej.
Sposobem pozwalającym na optymalne wykorzystanie leków jest tzw. racjonalna terapia.
Powinna ona spełniać co najmniej 5 kryteriów:
1. Skuteczność - zdolność do wyleczenia zakażenia, polegająca na pełnej eradykacji, czyli wykorzenieniu drobnoustrojów zakażających (a jeżeli jest to niemożliwe – na zdolności do pełnego wyleczenia objawów chorobowych).
2. Bezpieczeństwo - lek nie powinien powodować poważnych zagrożeń dla chorego,
a w każdym przypadku zagrożenia powodowane przez lek nie mogą być większe, niż powodowane przez leczone zakażenie.
3. Możliwie niski koszt leczenia – jest to równoznaczne z wyleczeniem przy zaangażowaniu jak najniższych kosztów.
4. Możliwie wygodne stosowanie – mało skomplikowany sposób dawkowania
i stosowanie ściśle z zaleceniami lekarza.
5. Jak najmniejsze szerzenie się oporności – istnieje wiele okoliczności, które sprzyjają szerzeniu się oporności. Należą do nich nadużywanie antybiotyków, zbyt krótkie leczenie, stosowanie antybiotyków w zakażeniach wirusowych, zbyt długie przerwy między kolejnymi dawkami antybiotyków, stosowanie leków o znacznej łatwości narastania oporności, a niekiedy stosowanie antybiotyków, które mają zdolność szerzenia oporności na inne grupy antybiotyków.
Dlatego każdorazowo wybór leku dla chorego musi uwzględniać zarówno współczesną wiedzę kliniczną, farmakologiczną, epidemiologiczną i mikrobiologiczną, a także stan odporności pacjenta.
Niedopuszczalne jest stosowanie antybiotyków na zasadzie: „pomógł sąsiadce pomoże i mnie”. Jednocześnie podstawowym błędem jest samodzielne odstawienie leku, nawet jeśli odczuwamy poprawę stanu zdrowia. Należy bezwzględnie wziąć tyle tabletek, ile przepisał lekarz, nie zwiększając i nie zmniejszając ustalonych przez niego dawek. W przeciwnym razie infekcja może powrócić, zaś bakterie mogą nabrać oporności na daną grupę antybiotyków. Będą to już bakterie zmutowane, skuteczniej broniące się przed działaniem antybiotyku.
Zjawisko oporności jest tak duże, że stało się problemem zdrowia publicznego,
a Komisja Europejska uznała je za jedno z największych zagrożeń. Wraz z opornością nie idzie w parze wprowadzanie nowych leków przeciwbakteryjnych. Sytuacja ta powoduje coraz większe ograniczenie możliwości skutecznego leczenia zakażeń i chorób zakaźnych. Ponadto prowadzi do zwiększania liczby powikłań i śmiertelności oraz zwiększenia kosztów leczenia.
– Pamiętajmy, że antybiotyki stanowią skuteczną broń w walce z infekcjami bakteryjnymi, ale jednocześnie wiele zależy od nas samych. Odpowiedzialne stosowanie antybiotyków może pomóc w powstrzymaniu rozprzestrzeniania się opornych bakterii i utrzymaniu skuteczności dostępnych antybiotyków na użytek przyszłych pokoleń – podkreśla J.Owsińska.