Ikona czy bezbarwność? Jakie będzie Muzeum Historii Polski?

Jedno z najbardziej reprezentacyjnych miejsc w Warszawie zyska nowy obiekt. Będzie nim nowo powstająca siedziba Muzeum Historii Polski. Okolice Łazienek, park i Zamek Ujazdowski, które do tej pory dzieliła Trasa Łazienkowska, zostaną połączone niejako mostem nad jedną z głównych arterii komunikacyjnych stolicy. Ta część znów stanie się wielkim placem budowy, jednak tym razem zanosi się, że będzie to pozytywna zmiana, a nie destrukcyjna inwestycja.

"Zniszczą na pewno masę zieleni, już to się dzieje koło Agrykoli i stadionu Legii. Grozi nam piekło. Pecha ma ta Warszawa, że akurat w samym jej centrum musi się dziać to wszystko" - tak podsumował rozpoczęcie budowy Trasy Łazienkowskiej opozycyjny publicysta i literat Stefan Kisielewski. W swoich "Dziennikach" rodowity warszawiak i absolutna legenda polskiego felietonu krytycznie ocenił pomysł poprowadzenia potężnej estakady w sercu Śródmieścia, która brutalnie rozcięła skarpę warszawską. Dezaprobata "Kisiela" oczywiście nic nie dała, budowa szła w ekspresowym tempie, a sam pisarz zdążył tylko w swoim stylu dodać: "Mam nadzieję, że tego wszystkiego nie spartolą. Z komuchami nigdy nic nie wiadomo".

Dziś, po 35-latach od oddania Trasy Łazienkowskiej, pojawiła się niepowtarzalna szansa na ponowne połączenie rozdartej przez gierkowskie "przyśpieszenie" skarpy. Szóstego grudnia rozstrzygnięto konkurs architektoniczny na Muzeum Historii Polski. Zwycięski projekt luksemburskiej pracowni Paczowski et Fritsch Architectes zakłada budowę nowego gmachu na olbrzymiej platformie nad trasą. Ale jak koncepcja scalenia skarpy nie jest kwestionowana, już sam budynek wzbudza kontrowersje i polemiki.

Połączyć rozciętą skarpę warszawską

Pomysł, aby przekryć Trasę Łazienkowską, pojawiał się od dłuższego czasu w koncepcjach architektonicznych dotyczących skarpy warszawskiej. Profesor Andrzej Kiciński, jeden z najwybitniejszych architektów i urbanistów z Politechniki Warszawskiej, opracował studium zagospodarowania alei Na Skarpie, która miała połączyć Muzeum Narodowe z Zamkiem Ujazdowskim. Jego ideą było stworzenie parku muzeów - dobrze zagospodarowanej przestrzeni publicznej mającej swoisty genius loci.

Obecnie skarpa warszawska poprzecinana jest ulicami, nad którymi wprawdzie przerzucono kładki, jednak nie stanowi jednolitej kompozycyjnie całości. Profesor Kiciński marzył o trakcie spacerowym wśród drzew przez całe miasto, na którym pojawiłoby się więcej muzeów i dzieł twórców. Ponieważ aleja Na Skarpie posiada bezcenne wartości przyrodnicze i kulturowe.

Tereny parkowe na zapleczu Sejmu oraz okolice Zamku Ujazdowskiego to najbliższe otoczenie planowanego Muzeum Historii Polski. Przedmiotem konkursu było rozwiązanie koncepcji architektonicznej określającej: relacje obiektu z otoczeniem, zasady kształtowania przestrzeni publicznej i zabudowy, ochronę środowiska naturalnego, dziedzictwa i dóbr kultury.

Muzeum Historii Polski, które powstanie nad Trasą Łazienkowską, połączy oba brzegi skarpy. Międzynarodowe jury wybrało budynek, który mimo swej dużej powierzchni nie konkuruje wysokością z barokową bryłą Zamku Ujazdowskiego. Jedenastometrowej wysokości obiekt skalą odpowiada także zieleni, która jest tak istotna w kompozycji krajobrazowej.

Rafael Moneo, wybitny hiszpański architekt, członek jury konkursu, podkreślał złożoność i wieloaspektowość myślenia o otoczeniu, w które miał być wpisany nowy obiekt architektoniczny. Zwłaszcza że ma ono kontekst historyczny. Zmierzenie się z istniejącym tu Zamkiem Ujazdowskim stanowiło nie lada wyzwanie dla uczestników konkursu. Mimo to nadesłano ponad 300 prac, co jest wynikiem co najmniej imponującym. Wiele z nich nie uwzględniało jednak założeń konkursu. Jurorzy do drugiego etapu wybrali tylko te projekty, które respektowały zarówno skalę, jak i cenną formę pobliskiego barokowego zamku.

Współczesne koncepcje muzeum

Architektura symboliczna, a taką właśnie jest z muzeum, z założenia nie powinna być ekspansywna. Dziesięć prac, które znalazły się w drugim etapie, bardzo wyraźnie uwzględniało aspekt krajobrazowy. Kontekst historyczny to nie tylko skarpa, ale również oś stanisławowska. Niezwykle ważny był też widok kompozycji architektonicznej od strony Wisły, czyli jak przyszłe Muzeum wtopi się w panoramę lewobrzeżnej Warszawy.

Budowanie muzeów czy idee propagowania kultury są obecnie powszechne w Europie. Dzięki temu architekci mogą wreszcie stworzyć oryginalne, rozpoznawalne budowle, bo nie są tak skrępowani oczekiwaniami inwestorów jak podczas projektowania budynków użytkowych, które zapiszą się trwale w przestrzeni miejskiej.

Współczesne muzeum, tworząc suwerenną przestrzeń, otwiera się ku widzowi, próbując wciągnąć go w rodzaj interakcji. Co jednak decyduje o atrakcyjności muzeum, jakie rozwiązania przestrzenne stanowić miałyby o tym, że muzeum jest rodzajem forum, elementem integrującym, nierzadko miejscem spotkań?

- Współczesna koncepcja muzeum jako miejsca edukacji wiąże się przede wszystkim ze zróżnicowanymi środkami przekazu adresowanymi do niejednorodnego odbiorcy - mówi Maciej Miłobędzki z pracowni JEMS Architekci, której projekt został uhonorowany wyróżnieniem. - Ważne są też aktywności muzeum wykraczające poza jego mury. Różnorodne akcje adresowane głównie do młodszej generacji, konkursy, koncerty, spektakle, happeningi itp. Sama przestrzeń muzeum musi być możliwie uniwersalna, co niekoniecznie musi oznaczać architektoniczną neutralność - dodaje.

Z architekturą współczesnego muzeum nierozerwalnie wiąże się plac przed budynkiem, który stanowi swoistą śluzę psychologiczną - pozostawiamy za sobą codzienność i dajemy się porwać temu, co oferuje muzeum: multimedialne ekspozycje, mediateka, sale projekcyjne, możliwość prowadzenia zajęć edukacyjnych dla dzieci i młodzieży etc.

- Współczesne muzeum powinno pozwolić ludziom zrozumieć świat w bliskim, bezpośrednim kontakcie z obiektami, k