Rozmowa z dr. Markiem Hawrankiem, ortopedą

Krystyna Bochenek: Co to jest alloplastyka stawów?
dr Marek Hawranek: Alloplastyka lub endoplastyka to wymiana stawów, chorych na sztuczne. „Endo” to coś co wkładamy do środka. W czasie zabiegu usuwa się chorą część i w to miejsce wstawia się sztuczny staw. Jest wiele rodzajów tych protez i wiele sposobów ich zakładania.
KB: Kiedy po raz pierwszy zastosowano endoprotezę?
MH: Pierwszy był dr Themistokles Gluck. W latach 80. XIX wieku wymienił on 14 stawów: biodrowych, kolanowych, ramiennych. Wyprodukował je własnoręcznie z kości słoniowej. W miarę rozwoju techniki do użycia wchodziły implanty metalowe. Były trwalsze, i organizm rzadziej je odrzucał.
KB: Co robiono, kiedy jeszcze nie wymieniano stawów?
MH: Pacjenci po prostu cierpieli, byli niesprawni, unieruchomieni.
KB: Czy ta dolegliwość jest częsta?
MH: Oblicza się, że dotyczy ona 2-3 proc. populacji. W większości kobiet.
KB: Czy liczba pacjentów, którym trzeba wszczepić endoprotezę zwiększa się?
MH: Stale się zwiększa, bo w społeczeństwie zwiększa się świadomość, że można zmniejszyć dolegliwości bólowe, poprawić standard życia. Zgłasza się coraz więcej pacjentów. W Polsce przewiduje się, że jest zapotrzebowanie na ok. 30 tys. endoprotez stawu biodrowego i ok. 15 tys. kolanowego rocznie.
KB: Z czego są zrobione dzisiejsze protezy?
MH: W przypadku stawu biodrowego mamy endoprotezy cementowe i bezcementowe. Bezcementowe są najczęściej gładkie i przymocowane są do kości. Nie niszczą się, ale najsłabszym punktem endoprotez obecnie produkowanych jest tzw. artykulacja stawu. Chodzi o układ między wkładem panewki a powierzchnią implantu głowy kości udowej. Panewka składa się z czterech elementów: trzpienia, główki, panewki i wkładki do panewki. Najważniejszy jest układ między wkładem panewki a głową protezy, bo tutaj dochodzi do tarcia i im większe są siły tarcia, tym większa jest cierność tego polietylenu. Gdy on się wyciera, tworzą się drobiny, które są tragedią endoprotez.
KB: Dlaczego?
MH: Ponieważ te drobiny wyzwalają u człowieka reakcję układu immunologicznego. Fagocyty próbują je „pokonać” i jak się już taki mechanizm wzbudzi, organizm odczytuje całą protezę jako ciało obce, niszcząc kość wokół protezy i w ten sposób obluzowując ją.
KB: Jak działa endoproteza rosnąca?
MH: To nowość. Są to protezy, które się stosuje wyłącznie u dzieci po procesach nowotworowych, gdzie nowotwór obejmuje tkankę kostną i stawy. Zabezpiecza się w ten sposób ich prawidłowy wzrost. Implantuje się taką protezę, która ma w sobie silniczek, trzy sprzęgła a dzięki specjalnemu układowi magnesów można ją rozkręcać nawet do kilkunastu centymetrów.
KB: Taka proteza rośnie z dzieckiem...
MH: Dawniej te rosnące protezy też można było wydłużać, ale trzeba było co pół roku przecinać skórę, dochodzić do protezy, przekręcać kluczykiem, żeby ją wydłużyć. Teraz już nie ma takiej potrzeby.
KB: Jak długo może ona rosnąć z dzieckiem?
MH: Tu nie chodzi o czas, a raczej o ile centymetrów może się wydłużyć. A może do kilkunastu centymetrów.
KB: Które stawy można wymieniać?
HM: Biodrowy, kolanowy, łokciowy, ramienny, nadgarstkowe, stawy międzypaliczkowe.
KB: Czy jest jakiś staw, którego wymienić się nie da?
MH: Są to stawy międzykręgowe.
KB: Z jakiej przyczyny „psują się” stawy?
MH: Do choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego dochodzi z powodu wielu schorzeń. Są grupy wad wrodzonych, kiedy dzieci rodzą się z płaską panewką i w miarę upływu lat szybciej może u nich dojść do zmian zwyrodnieniowych. Przyczyną mogą być też choroby związane z wysiękiem w stawie, głównie pochodzenia reumatoidalnego, które powodują ogromne zniszczenia powierzchni stawowej.
KB: Co prowadzi do wysięków stawów?
MH: Dojść może do tego na skutek angin, po stłuczeniach, uderzeniach, zakażeniach dróg jelitowych, przewlekłych infekcjach. Dochodzi do odczynowego zapalenia stawu. Pojawia się płyn stawowy, który zaburza skład mazi stawowej, z której odżywia się chrząstka. Chrząstka nie jest unaczyniona. Tam, gdzie nie ma naczyń krwionośnych, tam nie może dopłynąć żaden budulec ani żadne lekarstwo. Chrząstka nie może się odnowić. Jeżeli skład chemiczny mazi jest zaburzony, to dochodzi do stopniowej degradacji chrząstki. Powierzchnia chrząstki stawowej jest gładka jak lustro. W pierwszym etapie dochodzi do spluszowacenia powierzchni chrząstki. Kiedy płyn stawowy utrzymuje się za długo, chrząstka ulega zmiękczeniu, co możemy odczuć jako objaw „trzeszczenia’. Dochodzi do ścierania powierzchni chrzęstnej stawu.
KB: Czy to nas boli?
MH: W tym momencie jeszcze nie, bo chrząstka nie jest unerwiona. Unerwiona jest natomiast warstwa podchrzęstna. Gdy zużycie chrząstki odsłoni warstwę podchrzęstną pojawiają się dolegliwości bólowe.
KB: Jaki jest związek między osteoporozą a koniecznością wstawienia endoprotezy?
MH: Im większa osteoporoza, tym szybciej mogą wystąpić zmiany w obrębie stawu i uszkodzenia tej chrząstki.
KB: Czy ten staw, który trzeba wymienić zawsze podlega osteoporozie?
HM: Nie zawsze. W stawie mogą wystąpić zmiany zwyrodnieniowe i pourazowe, przeciążeniowe. W naszym społeczeństwie coraz więcej jest ludzi z nadwagą, która jest prawdziwym dramatem dla stawów. Staw musi codziennie nosić tę wagę, przeciąża się, powierzchnia stawowa szybciej się ściera.
KB: Osteoporoza uszkadza kości. Jak można w takim przypadku zastosować jakąkolwiek endoprotezę?
MH: Trzeba dobrać odpowiednią endoprotezę. Mamy ich kilka rodzajów. Osteoporoza nie wyklucza, nie eliminuje, ale operujący musi się opierać na własnym doświadczeniu. Decyzję jaką endoprotezę wybrać bardzo często podejmuję w trakcie zabiegu, po przecięciu kości i ocenie jej stanu. Wtedy wiem jaką protezę ta kość chciałaby dostać.
KB: Czy jest zależność między wagą i zużyciem stawów? Czy problem dotyczy też ludzi szczupłych?
MH: Choroba zwyrodnieniowa dotyczy