Getto warszawskie powstało 83 lata temu. To jeden z najtragiczniejszych rozdziałów historii stolicy. Tak wyglądało życie w zamknięciu

W 1939 roku Polska padła ofiarą brutalnej niemieckiej inwazji, co rozpoczęło okres okupacji niemieckiej, który trwał do 1945 roku. Pomysł utworzenia getta warszawskiego pojawił się już na początku listopada 1939 roku. Niemcy szybko wprowadzili restrykcyjne prawa antysemickie i segregację Żydów, wydzielając ich do odrębnych dzielnic. Była to część planu nazistowskiego, który zakładał izolację, wykorzystanie i ostateczne zniszczenie ludności żydowskiej w Europie. Niemcy chcieli skoncentrować Żydów w zamkniętych dzielnicach, aby ułatwić ich kontrolę, eksploatację i deportację do obozów zagłady.

Getto warszawskie na archiwalnych zdjęciach. Tak wyglądało życie w "dzielnicy zamkniętej".

Pierwsze represje wobec Żydów zaczęły się już we wrześniu 1939 roku. Niemcy wprowadzili obowiązek noszenia opasek z gwiazdą Dawida, zakazali im wstępu do parków, teatrów i pociągów, zamknęli synagogi i szkoły żydowskie, zablokowali konta bankowe i nakazali rejestrację majątku. Żydzi byli również zmuszani do pracy przymusowej i narażani na szykany, pobicia i morderstwa. W październiku 1940 roku gubernator dystryktu warszawskiego Ludwig Fischer wydał rozporządzenie o utworzeniu Żydowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej w Warszawie.

Getto miało obejmować obszar 307 hektarów (2 procent powierzchni miasta) i 73 ulice w centrum miasta. W celu wydzielenia getta zaczęto budować mur o wysokości trzech metrów, zwieńczony drutem kolczastym. Granice tego obszaru wyznaczono wzdłuż Wisły i Narwi, co obejmowało centralne i wschodnie części Warszawy. Północna granica getta biegła wzdłuż ulicy Zamenhofa, a południowa granica w okolicach ulicy Krochmalnej. To obszar o powierzchni około 3,4 km² stał się miejscem zamieszkania dla ponad 400 000 Żydów.

Aby utworzyć getto konieczne było przesiedlenie wszystkich nie-Żydów z terenu przyszłej dzielnicy zamkniętej oraz przeniesienie tam wszystkich Żydów z innych części miasta. W ten sposób usunięto z domów około 113 tysięcy Polaków i 138 tysięcy Żydów. Do getta sprowadzano również Żydów z innych miast i miejscowości w dystrykcie warszawskim oraz z terenów anektowanych przez Niemcy.

Życie w getcie warszawskim było piekłem dla jego mieszkańców. Zagęszczenie ludności wynosiło około 120 tysięcy osób na kilometr kwadratowy. Większość ludzi żyła w skrajnym ubóstwie, brudzie i przeludnieniu. Dzienny przydział żywności w getcie wynosił zaledwie 180 kalorii na osobę, co stanowiło jedną dziesiątą normy. Brakowało wody, lekarstw, opału i ubrań. W getcie szerzyły się choroby zakaźne, takie jak tyfus, gruźlica, dyzenteria i dur brzuszny.

W latach 1940-1942 w getcie zmarło z głodu, zimna i chorób około 92 tysięcy osób. Zwłoki leżały na ulicach lub były zbierane do masowych grobów. Niemcy nie zapewniali żadnej pomocy humanitarnej dla getta, a wręcz przeciwnie – utrudniali dostawy żywności i leków z zewnątrz. Jedynym źródłem pomocy była działalność konspiracyjna polskiego podziemia i żydowskich organizacji społecznych i religijnych.

W getcie istniał również podział społeczny i ekonomiczny. Niektórzy Żydzi, zwłaszcza ci zamożniejsi lub współpracujący z Niemcami, mieli lepsze warunki życia i dostęp do nielegalnych towarów. Inni, zwłaszcza ci biedni lub politycznie zaangażowani, byli skazani na głód i śmierć. W getcie dochodziło do konfliktów między różnymi grupami i frakcjami żydowskimi, które miały odmienne poglądy na sytuację i sposoby radzenia sobie z nią.

W getcie rozwijała się również kultura i oświata. Działały szkoły, biblioteki, teatry, kawiarnie i gazety. Powstawały dzieła literackie, artystyczne i naukowe. Prowadzono badania nad skutkami głodu i epidemią tyfusu. a także zbierano dokumentację o życiu i cierpieniu w getcie.

Mimo straszliwych warunków życia w getcie warszawskim Żydzi nie poddali się biernie nazistowskiej zagładzie. Od początku istnienia getta organizowali różne formy oporu: ucieczki, sabotaże, strajki, demonstracje, samopomoc, pomoc innym Żydom, kontakty z polskim podziemiem i walkę zbrojną. W kwietniu 1943 roku wybuchło Powstanie w Getcie Warszawskim – heroiczna próba walki o wolność i godność. Pomimo braku broni i liczności przeciwników, mieszkańcy getta walczyli dzielnie przez kilka tygodni, zanim zostali pokonani przez niemieckie siły zbrojne. To wydarzenie stało się symbolem oporu przeciwko okrucieństwu nazistów.

Po stłumieniu Powstania w Getcie Warszawskim, Niemcy postanowili zlikwidować całe getto. W maju 1943 roku przeprowadzili operację likwidacyjną, która skończyła się masowym deportowaniem jego mieszkańców do obozów koncentracyjnych, głównie do obozu zagłady w Treblince. Jednak niektórzy Żydzi w getcie warszawskim stawiali opór do samego końca, a jego zniszczenie było jednym z ostatnich akordów w historii gett żydowskich w okupowanej Europie.