Nowy zabytek na Mazowszu. Młyn hrabiego Zamoyskiego ma ponad 150 lat. Dziś jest dziełem architektonicznym

Młyn jest elementem historycznego, nieistniejącego już zespołu pałacowo-folwarcznego, który do lat 90. XX wieku funkcjonował jako osobna jednostka. W 1866 roku folwark znalazł się w posiadaniu Józefa Zamoyskiego, który cieszył się szacunkiem i poważaniem wśród chłopów. Wielokrotnie w prasie podkreślano jego zasługi dla podnoszenia kultury rolnej na ziemiach polskich.

Zwracano uwagę na przywileje socjalne, które wprowadzał w swoich dobrach zasady umowy o pracę, wolnych dni, czy utrzymywania warunków higienicznych. Po śmierci Zamoyskiego w 1878 roku majątek odziedziczyli członkowie możnego rodu: Maurycy i Tomasz. W czasie II wojny światowej dobra przejęli Niemcy, a bezpośrednio po jej zakończeniu Rosjanie. W wyniku reformy rolnej, majątek w Starej Wsi przeszedł na Skarb Państwa i był w użytkowaniu Gminnej Rady Narodowej w Kołbieli. Na skutek parcelacji wydzielono kilka części, którymi zarządzali różni właściciele. Aktualnie na mocy wygranego przetargu od 20 grudnia 2021 roku nieruchomość znajduje się w rękach prywatnych.

Budynek dawnego młyna postawiony został w latach 1871-1872 na fundamentach wcześniejszego młyna wodnego. Do 1945 roku nie uległ większym przekształceniom. Po pożarze w 1956 roku modyfikacji uległa przybudówka.

Wymieniono stropy i więźba dachowa oraz prawie całe przedwojenne wyposażenie młyna. Modernizacja nie wpłynęła zasadniczo na rozkład wnętrz, zlikwidowano jednak windę towarową zastępując jej miejsce klatką schodową.

- Zaadaptowano także poddasze tworząc kolejną kondygnację użytkową. Rozebrane zostało zachodnie skrzydło budynku, którego ślad jest czytelny na terenie obiektu. Liczne remonty dokonane po 1945 roku przyczyniły się w pewnym stopniu do zniszczenia pierwotnego wystroju architektonicznego budynku. W latach 90. XX wieku wybudowano wiatę przylegającą do elewacji frontowej, wspartą na czterech ceglanych kolumnach, co zniekształciło też nieco proporcje obiektu - opisuje Prof. Jakub Lewicki, Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków.

Poza układem wnętrz młyn zachował również pierwotne wyposażenie. W piwnicy zlokalizowany jest magazyn podręczny oraz urządzenia napędowe, między innymi zachowana w idealnym stanie śruba Archimedesa. Druga taka śruba znajduję się również w części użytkowej na poddaszu.

Na parterze znajdują się:

• urządzenia do mieszania mąki,
• komory otrębowe,
• czyszczarnia,
• pakownia mączna,
• waga dziesiętna.

W skład wyposażenia wchodzi też oryginalny mlewnik KK36 wyprodukowany w 1958 roku przez Fabrykę Maszyn Radomsko, która była jedną z kluczowych firm w Polsce w tamtym czasie.

Budynek dawnego Młyna Zamoyskich w Kołbieli stanowi świadectwo minionej epoki. Zachował on pierwotne walory architektoniczne, cechy stylowe. Budynek otrzymał dostosowaną do swojej funkcji formę, dzięki czemu stanowi indywidualnie zakomponowane dzieło architektoniczne.

- Oprócz ceglanego detalu dekorującego zewnętrze budynku, o cennych wartościach obiektu świadczy zachowane wyposażenie młyna. Istotne walory historyczne wynikają z powiązania z postacią Józefa Zamoyskiego, który w Starej Wsi założył bardzo nowoczesny jak na owe czasy folwark z mechanicznym młynem, owczarnią i stajniami. Był też właścicielem Towarzystwa Fabryki Wyrobów Bawełnianych w Zawierciu, współautorem "Encyklopedii Rolnictwa", prezesem Warszawskiego Towarzystwa Wyścigowego, prezesem Banku Handlowego, współzałożycielem Warszawskiego Towarzystwa Kredytowego i współzałożycielem Warszawskiego Muzeum Przemysłu i Rolnictwa. Organizował Towarzystwo Przemysłowe Lilpop, Rau i Loewensteim, zabiegał o budowę kolei Nadwiślańskiej Linii Kolejowej - przekazuje konserwator zabytków.