Błonie: Bezcenne relikty XIII-wiecznego klasztoru zasypane. Powstanie na nich parking

O sprawie pisaliśmy już obszernie w kwietniu. Tutaj przedstawimy ją skrótowo. W lutym 2019 r. w trakcie budowy parkingu przy kościele Św. Trójcy w Błoniu natrafiono na pozostałości XIII-wiecznego klasztoru kanoników regularnych, reliktu unikatowego w skali naszego regionu. Po interwencji lokalnych działaczy i licznych artykułach w mediach sprawą zainteresował się Wojewódzki Mazowiecki Konserwator Zabytków. Nakazał wstrzymanie budowy i rozpoczęcie ratunkowych badań archeologicznych. Prace, prowadzone pod kierunkiem Jarosława Ilskiego z Muzeum Ziemi Błońskiej, miały potrwać co najmniej do początków września 2019 r. Tymczasem już kilka dni temu odsłonięte fragmenty fundamentów i piwnic klasztoru zniknęły pod warstwą ziemi i piachu. Budowę parkingu w tym miejscu wznowiono. To wywołało niepokój wielu mieszkańców Błonia o dalsze losy zabytku i jego stan. Czy słusznie?

Zabezpieczenie przez zasypanie

Najpierw zapytaliśmy w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Warszawie, który monitorował całą sprawę. - W czerwcu 2019 r. badania prowadzone w Błoniu zostały zakończone i odebrane w obecności przedstawicieli WUOZ. Gmina Błonie została zobowiązana do odpowiedniego zabezpieczenia odkrytych reliktów poprzez ich zasypanie i odizolowania od poziomu inwestycji związanej z budową parkingu. Tym samym pozostałości poklasztorne nie ulegną zniszczeniu. Linie przebiegu odkrytych murów zostaną odwzorowane i uczytelnione w nawierzchni parkingu. - uspokaja Damian Maniakowski, główny specjalista ds. zabytków nieruchomych w MWKZ, i wyjaśnia - Jest to rozwiązanie często praktykowane na obszarach miast historycznych i optymalne ze względów konserwatorskich. Dodatkowo burmistrz Błonia zobowiązał się do ustawienia tablicy informacyjnej o klasztorze kanoników.

Maniakowski zaznaczył, że na wszystkie działania i prace budowlane wokół reliktów inwestor budowy parkingu, czyli Gmina Błonie, uzyskał pozwolenie Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Co ważne, Maniakowski dodał też, że nie jest prowadzone postępowanie w sprawie wpisu reliktów klasztoru w Błoniu do rejestru zabytków. Trafią one jedynie do wojewódzkiej ewidencji zabytków, jak tylko powstanie raport podsumowujący trwające od marca do czerwca badania archeologiczne.

Czekając na lepsze czasy

Dr hab. Marcin Wojciech Solarz - wykładowca wydziału geografii UW, błoński patriota i jeden z odkrywców poklasztornych reliktów - uważa, że w sprawie osiągnięto maksimum tego, co dało się osiągnąć w obecnej sytuacji.

- Obiekt nie został zniszczony, a pierwotna technologia wykonania parkingu z pewnością by do tego doprowadziła. Poza tym budowa parkingu prowadzona jest zgodnie z zaleceniami MWKZ, pod nadzorem archeologa, a zatem wielka krzywda reliktom się nie stanie i kiedyś będzie można wrócić do badań. Wreszcie przeprowadzone zostały badania archeologiczne, zgromadzono pokaźną liczbę artefaktów, a część reliktów klasztoru udokumentowano - wymienia Solarz - Poza tym dzięki temu społeczność lokalna zainteresowała się przeszłością swojej małej ojczyzny.

Czy można było zrobić więcej? - Tak, o ile strony mogące podejmować decyzje w sprawie i dysponujące środkami finansowymi byłyby chętne zrobić więcej - mówi naukowiec - Proponowałem przeprojektowanie parkingu, badania kompleksowe, wyeksponowanie reliktów i zabytków. Niestety, nie było woli.

By nadać wypowiedzi naukowca jaśniejszy kontekst przypomnijmy, że teren, na którym powstaje parking, należy do parafii. Miasto jedynie finansuje jego budowę w ramach rozliczeń za wymianę działek.

Archeolog Jarosław Ilski z Muzeum Ziemi Błońskiej, który prowadził badania poklasztornych pozostałości, zapewnia, że obiekt został należycie zabezpieczony i nie ulegnie zniszczeniu. - Szeroko płaszczyznowe badania archeologiczne prowadzone w trybie ratunkowym, przy ograniczeniach czasowych i finansowych niosą za sobą ryzyko utraty niektórych cennych informacji – wyjaśniał - Biorąc pod uwagę skomplikowaną stratygrafię tego stanowiska uzasadnione jest przeprowadzenie regularnych badań pozostałej części reliktów [do tej pory przebadano tylko część klasztoru pod parkingiem – red.], najlepiej kilkusezonowych, przy udziale większego grona specjalistów. Na to jednak trzeba mieć odpowiednie środki finansowe, o które w najbliższej przyszłości będziemy się starać.

Zatem pozostałości klasztoru jeszcze jakiś czas poczekają pod ziemią na należyte przebadanie. Ale jaki? To trudno powiedzieć.

Klasztor kanoników regularnych w Błoniu

Początki Błonia sięgają pierwszej połowy XIII w. To wówczas, jak się przypuszcza, książę Konrad Mazowiecki lub jego syn, Siemowit I, ufortyfikowali gród na tzw. Łysej Górze nad Utratą. Około 2,4 km od niego, nad Rokitnicą, czyli w obrębie dzisiejszego centrum miasta, rozpoczęto także budowę kościoła Świętej Trójcy (na zdjęciu poniżej). Prawdopodobnie w 1262 r. niedokończona jeszcze świątynia została poważnie uszkodzona w czasie wielkiego najazdu litewsko-ruskiego. W tym samym czasie spalono m.in. gród w Jazdowie na terenie dzisiejszej Warszawy.

W 1288 r. książę mazowiecki Konrad II ofiarował kościół w Błoniu wraz z okolicznymi wsiami - Wolą, Wawrzyszewem i Nieznaniewem - opactwu kanoników regularnych w Czerwińsku. Mieszkańcy tych miejscowości zostali tym samym wyłączeni spod sądów książęcych. Ponadto na mocy nadania mnisi mogli pobierać znaczną część główszczyzny - czyli odszkodowania, jakie w średniowieczu zabójca wypłacał rodzinie zabitego - o ile w zbrodnię wplątani byli ich poddani.

Klasztor kanoników regularnych funkcjonował w Błoniu aż do 1819 r., kiedy to władze carskie dokonały kasaty zakonu.

Kościół Świętej Trójcy przetrwał do dziś niemal w takiej formie, jaką nadali mu budowniczowie z końca XIII w. Klasztor, powstały również w tamtym okresie, miał mniej szczęścia. Usytuowany kilka metrów od kościoła budynek, o wymiarach 11 na 32 metry, został rozebrany na przełomie XIX i XX w. Jego pozostałości póki co znajdą się pod parkingiem i trawnikiem.

Zdjęcie Jarosław Wojciechowskiego z przełomu XIX i XX wieku. W prawnym dolnym rogi widać budynek klasztorny

Fundamenty murowanego klasztornego budynku z XIII w. to nie tylko obiekt, który powinien być gruntowanie przebadany przez archeologów. To przede wszystkim cenny zabytek. Zwłaszcza na Mazowszu, w średniowieczu najbardziej zacofanej i pustoszonej przez najazdy dzielnicy kraju, gdzie tak wiekowych budowli niedrewnianych było jak na lekarstwo.

- Jest to na pewno bardzo ważne odkrycie i dlatego trzeba ten obiekt nie tylko zabezpieczyć, lecz i gruntownie przebadać. Wszak Błonie to ważna rezydencja Konrada I Mazowieckiego, protoplasty książąt mazowieckich i kujawskich - mówił nam w kwietniu prof. Janusz Grabowski, wybitny specjalista od średniowiecznych dziejów Mazowsza - Jednak szczególną rolę ten ośrodkiem pełnił w czasie rządów jego wnuka Konrada II, pretendenta do stolca krakowskiego. Gdyby nie niespodziewany awans Warszawy, Błonie zostałoby najważniejszą książęcą rezydencją w tej części Mazowsza.

CZYTAJ TAKŻE: Historyk: Stara Warszawa rozwinęła się dynamicznie dzięki kapitałom Niemców z Pomorza i Kujaw

CZYTAJ TAKŻE: Kościół św. Jerzego w Warszawie. Nieistniejąca świątynia przy cmentarzu złoczyńców i samobójców