Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

Cmentarz choleryczny w Warszawie. Najbardziej tajemnicza nekropolia w mieście. Jakie skrywa historie?

Piotr Wróblewski
Piotr Wróblewski
Jest wspomnieniem wielkiej epidemii cholery, która przeszła przez Warszawę półtora wieku temu. Zapomniany, rozdzielony torami i zniszczony. Powstał, niczym feniks z popiołów, dzięki dobrej woli przedsiębiorców. Tym samym historia zatoczyła koło. Jakie były losy cmentarza cholerycznego na Pradze?

Ostre rysy twarzy, zapadnięte oczy i zmarszczona skóra. W takim stanie do Warszawy wrócili wyczekiwani jeńcy wojenni, który podnieśli rękę na cara zaledwie kilka lat wcześniej, rozpoczynając Powstanie Listopadowe. Więźniowie polityczni, ale także kupcy i kolejarze przywędrowali z dalekich wschodnich rubieży Imperium Rosyjskiego zarażeni cholerą. Choć dzisiaj jest to choroba niezbyt groźna, w XIX-wiecznej Europie dosłownie dziesiątkowała miasta.

„Uprasza (się, przy. red.) doktorów o zawiadamianie o każdej osobie chorej na cholerę będącej w ich kuracji, z domieszczeniem imienia, nazwiska, rodzaju zatrudnienia, wieku i numeru zamieszkania” - nawoływał we wrześniu 1866 roku warszawski „Tygodnik Lekarski”. Jedno było pewne, już od lipca w stolicy szalała epidemia, a miasto nie mogło poradzić sobie z problemem. O skali zjawiska świadczy relacja z biednej części Koła. Między 27 lipca a 31 sierpnia zachorowało 250 osób, z czego 130 umarło. W całym mieście ten wskaźnik był kilka razy wyższy.

Cmentarz choleryczny w Warszawie. Najbardziej tajemnicza nek...

Warszawa chorowała, ale podejmowane działania były jedynie prewencyjne. Specjalnie powołany Komitet Choleryczny zaadoptował budynek lazaretu na Pradze, który został rozbudowany i zyskał nazwę Szpital Najświętszej Maryi Panny (dziś znany jako Szpital Praski). Mimo tego nie rozwiązano podstawowego problemu - zanieczyszczonej wody. Wodociąg przez centrum miasta, po decyzji Sokratesa Starynkiewicza otwarto dopiero w 1885 roku, niestety było już za późno.

Kolejna epidemia cholery nawiedziła Pragę w latach 1872-73. „W ogóle od czasu pojawienia się cholery t. j. od 24 sierpnia (5 września) 1872 roku, zachorowało 595, wyzdrowiało 252, umarło 272; - a w wojskach zachorowało 195, wyzdrowiało 92, umarło 59” - relacjonuje „Gazeta Warszawska” z listopada 1872. Zmarłych chowano w specjalnie stworzonej nekropolii na obrzeżach. Wszystko po to, żeby bakterie nie przedostawały się do skupisk ludzkich.

Niechciane mogiły

Cmentarz choleryczny został otwarty 16 listopada 1872 roku. Za jego projekt odpowiadał inżynier Henryk Sumiński, który pracował na zlecenie Cezarego Skoryna, właściciela fabryki kamieni i maszyn młyńskich z Pragi. To właśnie przedsiębiorca zajmował się tym miejscem pochówku. Dbał także, żeby nikt nie rozkradał grobów. Miasto przejęło ten teren dopiero dwa lata później, ale nie zapewniło dostatecznej ochrony, co rozsierdziło Skoryna. Sam wynajął stróża, który zamieszkał w domku obok cmentarza, a dodatkowo za kilkanaście rubli poobsadzał miejsce drzewami i zielenią.

„Poczucie odpowiedzialności za cmentarz dostarczało panu Skorynie problemów. Spierał się on z urzędnikami miejskimi, a to o doprowadzenie drogi do nekropolii (bezskutecznie), gdyż po wybudowaniu w połowie lat 70. XIX w. linii kolejowych cmentarz został odcięty poprzez wysokie nasypy, a to musiał odpierać zarzuty dotyczące stróża Przepiórki, którego podobno bezpodstawnie podejrzewano o udzielanie schronienia podejrzanym osobnikom” - pisał varsavianista, Michał Pilch na łamach „Nowej Gazety Praskiej”. Ostatni pochówek choleryczny miał miejsce na początku 1883 roku. Wtedy nekropolia liczyła 484 choleryków oraz 7 żołnierzy, którzy spoczęli tu z rozkazu władzy, ponieważ byli poganami.

O mogiłach przypomniano sobie dopiero w 1908 roku w trakcie rozbudowy Warszawskiego Węzła Kolejowego. Zaskoczeni robotnicy wykopywali ludzkie szczątki. Dopiero wtedy zadecydowano o uporządkowaniu nekropolii. Stworzono zbiorową mogiłę, na północ od pierwszego cmentarza. Dwa lata później stał tam pomnik z wykonanym z piaskowca krzyżem, a teren ogrodzono ceglanym murem. Co ciekawe na pomniku cmentarza znajduje się napis, że pochowano tu więcej osób - aż 478 ofiar cholery. Przez następne sto lat cmentarz choleryczny stopniowo popadał w ruinę. Nie prowadziła do niego żadna droga, a o jego istnieniu wiedzieli nieliczni.

Jak dziś wygląda Cmentarz Choleryczny?

W 2007 roku pojawiło się światełko w tunelu. Zapaleńcy i aktywiści uporządkowali cały teren. Zaczęli się także starać o pomoc finansową, potrzebną do remontu. W między czasie swoją inwestycję na węźle zaczęli kolejarze, którzy wycinając chaszcze odsłonili cmentarz. Tutaj historia zatoczyła koło, gdyż cmentarz choleryczny powstał z inicjatywy przedsiębiorcy Cezarego Skoryna, a o jego rewitalizację zadbali współcześni przedsiębiorcy z Warszawy, a także firmy zaangażowane w przebudowę węzła kolejowego. W 2010 roku przywrócono pierwotny kształt miejsca, a mogiła trafiła do rejestru zabytków.

„Renowacja została wykonana ze szczególnym poszanowaniem zabytkowej materii. Zachowane oryginalne fragmenty zostały oczyszczone i uzupełnione (cokół i stopnie pomnika), krzyż oraz dekoracje cokołu, z uwagi na wysoki stopień destrukcji, zostały wiernie odtworzone” - czytamy Uroczyste oddanie cmentarza cholerycznego nastąpiło 20 maja 2010. Na miejscu pojawił się też ksiądz i odbyła się modlitwa ekumeniczna.

Problemem pozostawał brak wygodnej drogi prowadzącej na cmentarz znajdujący się między torami kolejowymi. Żeby dostać się w to miejsce trzeba było pokonać nasyp kolejowy i chaszcze. Kilka lat temu rozpoczęły się prace przy budowie przejście od strony Pragi-Północ. Kolejarze przygotowali tunel - w ramach większej inwestycji kolejowej - ale sam chodnik musiała ułożyć dzielnica. Przejście powstało, jednak jak donoszą nam mieszkańcy, najczęściej jest zamknięte. Brama tunelu pod nasypem kolejowym jest zamykana na klucz.

POLECAMY TEŻ:


emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Dziennik Zachodni / Wielki Piątek

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na warszawa.naszemiasto.pl Nasze Miasto