Cytadela Warszawska [7 cudów Warszawy - nominacja]

7 cudów Warszawy: Zobacz nominowanych i zgłoś swoje propozycje

Cytadela Warszawska powstała po stłumieniu powstania listopadowego w latach 1932-1834. Budowę twierdzy na terenie warszawskiego Żoliborza – otoczonej fosą, wałami i murami – nakazał car Mikołaj I. Miało to pozwolić Rosjan na jeszcze skuteczniejszą kontrolę buntujących się Polaków. Głównym architektem Cytadeli został rosyjski generał Iwan Dehn.

Kara za powstanie listopadowe

Aby powstał ogromny kompleks obronny, sprowadzono robotników z Rosji. Byli to zarówno żołnierze, jak i chłopi. Zburzona została dzielnica willowa, w tym ponad 70 domów. Rosjanie zajęli wiele posesji i wysiedlili około 15 tys. mieszkańców.

Cytadela została oficjalnie otwarta 4 maja 1834 r., w dniu uzyskania pełnoletności przez carewicza Aleksandra. Koszt budowy kompleksu wyniósł około 11 mln rubli. Pieniądze pochodziły z kasy miejskiej Warszawy oraz Banku Polskiego. Była to jeszcze jedna kara Rosjan za powstanie listopadowe.

Forteca ma kształt pięcioboku. Od strony Żoliborza chroniona jest grubym murem. Z kolei od strony Wybrzeża Gdańskiego mieści się słynna Brama Straceń (Wrota Iwanowskie) i główne wejście do Cytadeli. Forteca ma jeszcze trzy inne wejścia: Wrota Michajłowskie (Brama Bielański), Wrota Aleksandryjskie (Brama Nowomiejska) i Wrota Konstantynowskie (Brama Żoliborska).

Miejsce kaźni Polaków

Cytadela miała być fortecą obronną. Wyposażono ją w kilkaset armat. W czasie powstania styczniowego (1863-1864) znajdowało się tam ponad 500 armat i stacjonowało około 16 tys. żołnierzy. Jednak Cytadela była przede wszystkim miejscem kaźni tysięcy Polaków.

W jednym z budynków Cytadeli Warszawskiej – X Pawilonie mieściło się więzienie śledcze dla więźniów politycznych. Znajdowała się tam też sala sądowa. Szacuje się, że przez pawilon przewinęło się około 40 tys. więźniów. Dla wielu z nich było to miejsce śmierci, o czym świadczą tablicę pamiątkowe (jedna z nich znajduje się przy Bramie Straceń) oraz pobliski cmentarz powstały w latach 30. XX wieku.

Rosjanie więzili w Cytadeli członków tajnych organizacji walczących o niepodległość Polski, uczestników powstań, strajków. Wielu z więźniów wywożono stamtąd bezpośrednio na Syberię. Wśród znanych więźniów Cytadeli był m.in. Józef Piłsudski, Roman Dmowski, Stefan Okrzeja czy Romuald Traugutt. Ostatni dwaj zostali straceni w fortecy.

Podczas I wojny światowej Cytadelę wykorzystywali Niemcy do celów wojskowych. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. obiekt przejęło polskie wojsko. Już wtedy w części X Pawilonu powstało małe muzeum, gdzie pokazywano pamiątki po ofiarach rosyjskich i niemieckich represji. W czasie II wojny światowej Cytadelę wykorzystywali Niemcy. Po zakończeniu wojny ponownie znalazła się w gestii polskiego wojska.

Muzeum w Cytadeli Warszawskiej

Od 1963 r. istnieje tam Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej, które jest oddziałem Muzeum Niepodległości w Warszawie. W muzeum Cytadeli można oglądać kilka stałych ekspozycji:

- „Więźniowie X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej”, gdzie można zobaczyć m.in. akta władz rosyjskich z czasów zaborów, dokumenty sądowe, więzienne, fotografie więźniów, obrazy namalowane przez osadzonych, zesłańców na Syberię. Można też zobaczyć wiele przedmiotów codziennego użytku z tamtego okresu – łóżka, na których spali więźniowie, ich ubrania, kajdany. Wiele cel jest podpisanych osadzonych. Zwiedzający mogą zobaczyć w jakich warunkach przebywali Józef Piłsudski czy Romuald Traugutt.

- „Józef Piłsudski w X Pawilonie” – wyodrębniona część ekspozycji, ukazuje biografię późniejszego Naczelnego Wodza Polski, który do Cytadeli trafił razem z żoną 18 kwietnia 1900 r. Można zobaczyć dokumenty ze śledztwa przeciwko Piłsudskiemu, a także poznać okoliczności symulowania przez niego choroby psychicznej, która pozwoliła mu wydostać się na leczenie do szpitala w Petersburgu, a potem ucieczkę w maju 1941 r.

- „Sybiracy 1940 – 1956” to specjalna wystawa, która upamiętnia Polaków wywiezionych przez Rosjan na Sybir. Wśród eksponatów można zobaczyć m.in. w jaki sposób radzili sobie Sybiracy, jak wyglądało ich życie w sowieckich obozach.

7 cudów Warszawy: Zobacz nominowanych i zgłoś swoje propozycje