Grudziądz w mrokach historii i decydentów

Miasto powstałe na pograniczu plemion Wenedów, Słowian i Witów, Prusów, w którym krzyżowały się drogi handlowe z południa na północ, z zachodu na wschód. Było miastem, do którego przypływały statki nawet z odległego kraju Brytów - Anglii.
W tamtych odległych czasach Kotlina Grudziądzka była w dużej części pokryta wodami i nieprzebytymi bagnami. Czasów tych sięga nazewnictwo: Kępy, Basen, Mokre, Biały Bór, Białachowo, Parski, Wałdowo. Dla przykładu, Kępy Strzemięcińska, Forteczna, Basen Grudziądzki. Z terenem bagnistym, błotnym, bagiennym wiążą się nazwy wsi Parski, Mokre, Biały Bór, Białachowo, Wałdowo. Związane są one ściśle z ówczesnym stanem rzeczy, gdyż tylko z rozległych wód wystawały najwyższe wzniesienia Kępy, a sama Kotlina Grudziądzka tworzyła rozległy akwen wodny Basen.
Pod uliczkami Starego Miasta, pod jego kamieniczkami, kryją się zachowane po dzień dzisiejszy belkowane ulice. W trakcie prac archeologicznych przy ulicy Murowej 13 po przekopaniu pięciu metrów ziemi natrafiono na belki ułożone krzyżowo. Takie same jak w Biskupinie. 
Spacerując naszą Starówką nie zdajemy sobie sprawy, że kroczymy po miejscach, których już w czasach rzymskich tętniło życie. Na wzgórzu klasztornym przy bramie toruńskiej kilka metrów pod dziedzińcem klasztornym do dziś pozostały rozległe fragmenty grubych murów ceglano-kamiennych, które wskazują jednoznacznie na istnienie w tym miejscu zwartej wyniosłej zabudowy.
Z Grudziądzem także nierozerwalnie wiąże się życie i działalność Misyjnego Biskupa Prus Chrystiana, który właśnie z nim związał swe losy i wielką misję ewangelizacji Prus. To właśnie za jego czasów wzniesiono w Grudziądzu pierwsze murowane z cegły i kamienia obiekty.

Tak jak Kazimierzowi Wielkiemu przypisuje się, że zastał Polskę drewnianą, pozostawił murowaną. Tak Biskupowi Chrystianowi można przypisać, że zastał Grudziądz w roku 1222 drewniany, pozostawił murowany. 
Chrystianowi należy przypisać rozpoczęcie budowy katedry w stylu cysterskim. Odpowiednika Katedry Pelplińskiej nawiązującej do katedr europy zachodniej.
Jego przedwczesna śmierć w roku 1245 spowodowała zaprzestanie budowy katedry. Zmieniono całkowicie nie tylko plan budowy ale także przeznaczenie. Do dziś są widoczne fragmenty pierwotnego planu i założeń co do celu budowy.
Biskup Chrystian zmarł między innymi na skutek wieloletniej niewoli u Bałtów i wyniszczającej podróży po zachodniej Europie, którą przedsięwziął w celu znalezienia poparcia u swych braci Cystersów dla swego dzieła w Prusach. Mając przeciw sobie Krzyżaków, którzy za sprawą oszustw, wymuszeń i fałszerstw zaczęli zdobywać coraz większe wpływy nie tylko w Prusach, ale i na dworze Watykańskim. Papieżowi nie w smak była pokojowa ewangelizacja Prus jaką prowadził św. Wojciech, następnie Chrystian z silnym poparciem książąt polskich. Wybrał ewangelizację bardziej skuteczną, poprzez eksterminację "pogan Bałtów" rękoma Krzyżaków. Czym to się skończyło i jak długo musieliśmy odczuwać skutki tej "ewangelizacji" każdemu jest to wiadome.
Od wielu lat obserwuję nikłe zainteresowanie ze strony archeologiczno-historycznej tym i wcześniejszym okresem dziejów naszego miasta, przez naszych rodzimych archeologów, historyków.
Co wzbudza moją nadzieję to, to że piszą o nas inni z różnych środowisk naukowych. 
Wielką naszą orędowniczką  puki żyła, była Pani Profesor Dr. Hab. Krystyna Melkowska-Zielińska. Zawdzięczamy jej bardzo wiele, za jej przyczyną zaczęto mówić o Grudziądzu jako ośrodku cysterskim. Mieście, które powstało na długo przed ponownym nadaniem mu lokacji przez Krzyżaków w roku 1291, która między innymi została nadana z przyczyn czysto politycznych.
Pisze o nas  Dr. Marek Jagodziński archeolog i kustosz Muzeum Elbląskiego, to właśnie on po wnikliwej analizie  fragmentu relacji żeglarza Wulfstana dla króla Brytów Alfreda, wywnioskował ,że Turso to Grudziądz. Wulfston miał za zadanie zbadanie nastrojów i możliwości handlu w rejonach zachodnich i południowych Bałtyku. Dotarł aż do Turso. Relacja pochodzi z IX wieku naszej ery. 
Pisze o historii Grudziądza nasz grudziądzki historyk pan Marek Szajerka. Z jego prac korzysta wielu naukowców, przytaczając w źródłach tytuły, imię i nazwisko naszego historyka. Archeologia przypomina w wielu elementach pracę detektywistyczną, w której nie można odrzucać żadnego najdrobniejszego elementu. Najdrobniejszej wzmianki, ciągu zdarzeń, drobnych faktów, dat i wspomnień. Trzeba bardzo wprawnego oka, logiki i wyobraźni.Najwidoczniej  grudziądzkim historykom i włodarzom tego brakuje. Grudziądz pod koniec XX wieku mógł stać się elementem szlaku cysterskiego w Polsce, ale się nim nie stał.
Od 1945 roku za dużo tych "wpadek", począwszy od cegieł z północnej pierzei Placu 23 Stycznia, które eszelonami "płynęły" do stolicy, sprzedaży Tryptyku z kaplicy zamkowej, skrócenia wieku miasta, kończąc na naszej nieobecności na szlaku cysterskim.
Powinniśmy się w końcu otrząsnąć z tej wiernopoddańczej postawy.Czas okupacji hitlerowskiej i czas komunizmu już dawno się skończył.Czas spojrzeć dalej, poza oparcia własnych stołków, synekur.Najwyższy już czas wstać z kolan zrzucić to odium w którym tkwimy od dziesięcioleci.
Zdaję sobie sprawę z tego, że jak zwykle znajdą się stali oponenci żądający dowodów. Proponuję im by zamiast pisać komentarze przeczytali w pierwszej kolejności prace i opracowania historyczne w/w osób z imienia i nazwiska.
Otóż dowody są, wystarczy szeroko otworzyć oczy, dać dojść do głosu własnej dobrej woli i twórczej podświadomości.
Wzorem do naśladowania był dla mnie  Heinrich Schliemann kupiec niemiecki. Który odkrył mityczną Troję i Mykeny. Jedynie na podstawie przeczytania  kompletnie "niewiarygodnych" bajek, legend jakimi były "Iliada" i  "Odyseja", dokonał tych odkryć.
Takiej postawy oczekuję od historyków grudziądzkich i włodarzy miasta.
Wiesław Hawełko