Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

Grudziądzkie zakłady. Odlewnia Żeliwa i Emaliernia H.V. [cz. 3]

Redakcja
Lata działalności między 1939 a 1945 rokiem w Odlewni Żeliwa i Emalierni H.V.

Lata trzydzieste ubiegłego wieku to szczególny okres w życiu ekonomicznym i bytowym dla całego świata.To czas światowego kryzysu. 
Dotknął on szczególnie niepodległą Polskę. Rodzący się przemysł w Centralnym Okręgu Przemysłowym, Gdynia miasto i port, nowo powstające fabryki i te przejęte zakłady i firmy, w bolesny  sposób odczuły jego skutki.
Grudziądz najbardziej uprzemysłowione miasto na ziemiach północnych Polski, także stał się ofiarą tej morderczej fali, która przetoczyła się przez świat. Był to okres wzmożonej działalności organizacji politycznych i związkowych na terenie miasta i w zakładach. W odpowiedzi na pogarszające się warunki socjalno-bytowe organizowane są protesty załóg. Przejawiające się w manifestacjach i strajkach. Bardzo aktywnie włączył się w akcje protestacyjne Kazimierz Rusinek.
Towarzystwo Akcyjne Herzfeld i Victorius w niedużym stopniu stało się ofiarą kryzysu. 
Przyczyniła się do tego polityka ekonomiczno- produkcyjna zakładu, którą konsekwentnie realizowano, od początku istnienia zakładu. W skrócie można powiedzieć, że była oparta na  wizji zakładu wybiegającej na wiele lat w przyszłość.Jak świadczą o tym fakty i historia, skutki dla firmy były ze wszech miar pozytywne.
Natomiast nawiązanie ścisłej współpracy z fabrykami niemieckimi w Rzeszy, było poważnym błędem, ze straszliwymi konsekwencjami dla ludzi i zakładu.
W latach trzydziestych nawiązano współpracę z niemieckim koncernem Junker i Ruch K.G.Zatrudniono dużą ilość robotników, w tym pracowników technicznych z Niemiec. Byli w śród nich inż. Nusch i inż. Konrad.1 września 1939 roku, o godzinie 5:00 na spowity gęstą mgłą Grudziądz spadają pierwsze pociski. Rozpoczął się zmasowany ostrzał artyleryjski miasta i obiektów militarnych.Plany Generalnego Sztabu Wojska Polskiego nie przewidywały obrony tak zwanego "korytarza" łączącego centralne tereny Polski z Bałtykiem. Planowany opór miał jedynie pomóc przy dyslokacji wojsk na właściwe rubieże obronne. Mimo to miasto broniło się aż trzy dni. Pierwsze oddziały patrolowe wojsk niemieckich dotarły na ulice miasta wieczorem  3 września.
Oficjalnie Grudziądz zdobyto 4 września 1939 roku.Rozpoczął się najtrudniejszy okres w dziejach miasta. Cała machina wpojonej nienawiści i filozofii hitlerowskiej skierowanej przeciwko Polsce, przeciwko narodowi polskiemu, przeciwko najdrobniejszym przejawom patriotyzmu, przeciwko wszystkiemu co polskie, przeciwko Polakom ruszyła morderczą falą terroru przez Grudziądz.
Jednym z pierwszych osób zamordowanych przez Niemców był inż.dypl. Zbigniew Jagodziński, długoletni dyrektor techniczny Fabryki H.V. 
Sporządzone wcześniej  listy, przez pracowników niemieckich fabryki H.V, posłużyły do aresztowań, egzekucji i wywózki do obozów koncentracyjnych. Polskich działaczy zrzeszonych w związkach patriotycznych, organizacjach politycznych i związkowych, ludzi kultury, biznesu, urzędników i robotników.Były to akcje skrupulatnie przygotowane i zaplanowane z najdrobniejszymi szczegółami. Terrorowi zostało poddane całe miasto. Grudziądzanie byli zmuszeni do oglądania egzekucji, widzieli zmaltretowanych wcześniej, swych bliskich i sąsiadów.
Gdy okazano w tak spektakularny sposób kto tu rządzi. Przystąpiono do przejmowania i uruchomiania zakładów i fabryk. Już pod niemieckim kierownictwem.
Kierownikiem zakładu H.V w Grudziądzu został inż. Nusch, kierownikiem zakładu w Mniszku został inż. Konrad. 
Okazało się wtedy, że wymordowano lub wywieziono do obozów koncentracyjnych znaczną część pracowników zakładu. Z uwagi  na konieczność utrzymania płynności produkcji i jej przestawienia na potrzeby wojny, zaprzestano represji. Zaczęto zwalniać z więzień, obozów pracy i obozów koncentracyjnych tych, którzy byli im niezbędni do pracy.
Od roku 1940 prawie cała produkcja była przestawiona na użytek wojny prowadzonej  przez Hitlera.
W tym, że roku 1940 zostaje przeniesiony grudziądzki wydział fornierni i odlewni do zakładu w Mniszku. 
Produkcja okresu wojny.
Rozpoczęto od produkcji lawet do armat, skrzynek do pocisków, generatorów do samochodów. Samo przestawienie i dostosowanie produkcji na cele wojenne,było bardzo szybkie. Wojna ma swe prawa i nie znosi pustki. Następnym etapem była produkcja bomb głębinowych, pocisków i min moździerzowych, elementów do pocisków latających V-1, pływaków do trałów, zapalników do granatów, bębnów do kabli telefonicznych, granatów i bomb lotniczych.Tylko znikoma część produkcji, to produkcja wyrobów sanitarnych, która w dużej części była eksportowana  do Szwecji i krajów arabskich.
Nie zachowały się do naszych czasów, dane o produkcji w tamtym okresie. O jej wielkości może świadczyć wielkość zatrudnienia.Stan zatrudnienia w okresie okupacji był następujący:w roku 1940 zatrudniano 1800 osóbw roku 1941 zatrudniano 2200 osóbw roku 1942 zatrudniano 2800 osóbw roku 1943 zatrudniano 3200 osóbw roku 1944 zatrudniano 3250 osób 
Dużą częścią załogi tworzyli jeńcy angielscy i rosyjscy. Ci pierwsi byli względnie traktowani. Natomiast jeńcy rosyjscy byli poddawani szczególnym szykanom. Nakładano na nich najcięższe prace, nie jednokrotnie ponad siły człowieka. Byli nie dożywieni i bici, pozbawieni rozmowy i kontaktu z innymi pracownikami. Śmiertelność w ich obozie była duża.
Za dożywianie ich i rozmowy z nimi groziły najcięższe kary. Więzienie, wywózka do obozu koncentracyjnego a nawet kara śmierci.
Mimo tych gróźb i konsekwencji kary, wielu Polaków pomagało im. Należą do nich między innymi:
Jam BludauKazimierz OpalewskiJan MiklikowskiStanisław KwiatkowskiJózef Lubieński i wielu innych.
Wymieniłem tylko tych, z imienia i nazwiska, których zapamiętał były jeniec rosyjski Jan Krawczenko. Lista ta tak na prawdę była by, bardzo długa. Osoby, które niosły pomoc w większości pozostają anonimowe. Nie uważali i nie uważają, że to co robili było czymś wyjątkowym.
My z perspektywy czasu widzimy jak było to potrzebne i wyjątkowe.
W czasie okupacji na terenie zakładu przeprowadzane były akcje małego sabotażu. Działania te nigdy nie przyjęły form zorganizowanych na dużą skalę przedsięwzięć. Przypomnę jedynie, że Grudziądz znalazł się w granicach Rzeszy, całkowicie zdominowany przez Niemców.
Akcje te w tych okolicznościach wymagały szczególnej determinacji i odwagi.
Nadszedł rok 1945, armia radziecka zbliża się do Grudziądza. Po zaciekłych walkach miasto zostaje zdobyte 6 marca 1945 roku. Po oszacowaniu strat okazało się, że w gruzach leży około 70% miasta.
Dużemu zniszczeniu uległy  zakłady "Herzfelda i Victoriusa". Najbardziej zniszczony został zakład nr 2 w Mniszku. Spowodowane były kontrolowanym wybuchem składu amunicji przewożonym koleją. Transport ustawiono na wprost odlewni.  Z chwilą przejęcia fabryki oszacowano straty. Zakład w Mniszku uległ zniszczeniom w 50%, zakład w Grudziądzu uległ znacznie mniejszym zniszczeniom. Na 41 obiektów zniszczeniu uległy trzy. Jednak w śród tych trzech był budynek administracyjno- biurowy, wraz z nim całkowitemu zniszczeniu uległo archiwum zakładowe wraz z dokumentacją techniczną. Była to najdotkliwsza strata dla fabryki.
Na mocy dekretu PKWN, Spółkę Aukcyjną "Herzfeld i Victorius" przejąło pod tymczasowy zarząd państwo.
- 12 kwietnia 1945 roku przejęty został zakład w Mniszku.- 30 kwietnia 1945 roku przejęty został  zakład w Grudziądzu.
Zaczął się zupełnie nowy okres w dziejach zakładu. W dziejach Grudziądza i w dziejach Polski.
Wiesław Hawełko
 

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Strefa Biznesu: Rolnicy zapowiadają kolejne protesty, w nowej formie

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera

Materiał oryginalny: Grudziądzkie zakłady. Odlewnia Żeliwa i Emaliernia H.V. [cz. 3] - Warszawa Nasze Miasto

Wróć na warszawa.naszemiasto.pl Nasze Miasto