Jubileusz Klubu Nowodworskiego. 30 lat troski o żuławską tożsamość

Spotkanie inicjatywne założenia stowarzyszenia, które postawiło sobie za cel: gromadzenie i upowszechnianie materiałów dotyczących żuławskiego charakteru Nowego Dworu Gdańskiego odbyło się 20 marca 1991 roku.

Marzyliśmy o tym, aby założyć stowarzyszenie, móc działać dla miasta, gromadzić pamiątki, nawiązywać kontakty zagraniczne – wspomina Marek Opitz współzałożyciel i prezes Klubu Nowodworskiego – chcieliśmy, aby to była szeroka idea, łącząca różne środowiska i działaczy dlatego zwróciliśmy się do władz miasta z prośbą o pomoc.

Powołanie Stowarzyszenia Miłośników Nowego Dworu Gdańskiego – Klub Nowodworski

3 czerwca 1991 r. podczas Zebrania Założycielskiego powołano do życia Stowarzyszenie Miłośników Nowego Dworu Gdańskiego – Klub Nowodworski. W składzie założycielskim znaleźli się: Marek Opitz, Barbara Chudzyńska, Bolesław Klein, Teodor Lusiński i Grzegorz Gola.
Stowarzyszenie podkreślało otwartość, tolerancję, wielokulturowość i najlepsze tradycje żuławskiej ziemi. Jako główne obszary działalności wyznaczono ochronę dziedzictwa kulturowego i duchowego Nowego Dworu Gdańskiego, wspieranie rozwoju gospodarczego miasta i regionu i współpracę wszystkich, którym leży na sercu dobro stolicy Żuław, tak aby „uratować wszystko, co z bogatej przeszłości da się uratować.”

Podczas wizyty mennonitów z Niemiec, Holandii, Paragwaju nawiązano pierwsze kontakty. To spotkanie pozwoliło rozwinąć wieloletnią współpracę.
Rozpoczęto gromadzenie materiałów historycznych nieznanych dotąd zdjęć, pamiątek, opracowań. W 1992 r. odbyła się pierwsza wystawa Marka Opitza pt. „Nekropolie mennonitów na Żuławach”. Po raz pierwszy zaczęto zwracać uwagę na historię miasta, na ochronę zabytkowych cmentarzy, do tej pory zapomnianych i zdewastowanych.
W 1993 r. zrodziła się idea założenia regionalnej izby pamięci – powstało Muzeum Żuławskie. Jako siedzibę zaproponowano budynek po przedwojennej mleczarni przy ulicy Kopernika, podkreślając jego zabytkowy charakter, dogodny układ pomieszczeń oraz stosunkowo dobry stan techniczny. Oficjalne otwarcie muzeum nastąpiło 11 czerwca 1994 r.

Kontakty w Niemczech

Kolejnym krokiem w działalności Klubu Nowodworskiego było nawiązanie współpracy ze Stowarzyszeniem Byłych Nowodworzan i Żuławiaków (Gemeinnutziger Verein Tiegenhof Kreis Groses Werder e.V.)
W 1994 r. delacja z Nowego Dworu Gdańskiego uczestniczyła w spotkaniu byłych nowodworzan w Damp. Prezes Klubu Nowodworskiego powiedział wówczas dla lokalnej prasy

Dla mnie najważniejsze były rozmowy – dziesiątki rozmów z byłymi nowodworzanami, rozmowy trwające od rana do późnej nocy. Słuchaliśmy ciepłych opowieści o rodzinnych domach, szkołach, przygodach z dzieciństwa.

To historyczne spotkanie było początkiem międzynarodowych przyjaźni, regularnych odwiedzin, wspomnień i wielu ważnych inicjatyw. Efektem tej współpracy jest m.in. film „Naznaczeni krajobrazem”. Swego rodzaju ambasadorem kontaktów zagranicznych Klubu Nowodworskiego był Bolesław Klein, który przez wiele lat koordynował i dbał o dobre kontakty ze stowarzyszeniami z zagranicy.

Współpraca z mennonitami

Klub Nowodworski nawiązał współpracę z mennonitami z Niderlandów, która zaowocowała corocznymi odwiedzinami kilkunastoosobowych grup prowadzących prace porządkowe i renowacyjne na zabytkowych cmentarzach. Dzięki tej współpracy udało się odrestaurować mennonickie nekropolie w Stogach Malborskich, Markusach, Szaleńcu i Stawcu. Współpracę z mennonitami ze Stanów Zjednoczonych, Holandii i Niemiec od kilku lat koordynuje Łukasz Kępski.

Projekt „Inna droga”

W latach 1995 – 1996 zrealizowano pierwszy większy, dotowany projekt Klubu Nowodworskiego pt. „Inna droga”. Bezpośrednim impulsem była śmierć młodego człowieka w wyniku używania narkotyków. Klub Nowodworski utworzył wówczas Punkt Informacyjny Profilaktyki Środowiskowej, który prowadził m.in. zajęcia dla dzieci i młodzieży, działania informacyjne, porady prawne z zakresu prawa rodzinnego, telefon zaufania. Biuro projektu mieściło się w kamienicy państwa Wcisłów (przy Muzeum Żuławskim).

Kolejne lata

W kolejnych latach skupiono się na pielęgnowaniu kontaktów zagranicznych i rozwijaniu działalności muzealnej. Nawiązano współpracę z miastem Hennef (Niemcy). Z inicjatywą partnerskiej współpracy wyszedł Sigurd van Risen, którego rodzina pochodziła z Różewa. W 2001 r. doszło do podpisania umowy partnerskiej. Hennef zostało pierwszym miastem partnerskim Nowego Dworu Gdańskiego.
W trakcie funkcjonowania Muzeum Żuławskiego zbiory wciąż się powiększały. W 2004 r. ekspozycje zajmowały pięć sal, prowadzono lekcje muzealne, oprowadzano grupy z Polski i z zagranicy. Zbiory muzeum wzbogaciły się w tym czasie o najcenniejsze eksponaty. Jednym z nich był fragment ostatniego w Polsce wiatraka odwadniającego. Sprowadzono również makietę przedwojennego Nowego Dworu Gdańskiego z Wülfrath. Model został wykonany przez Wolfganga Glöhsa w latach 1958 – 61 na podstawie widokówek, zdjęć lotniczych, map i relacji byłych mieszkańców żuławskiego miasta. W kwietniu 2006 r. po wielu rozmowach i ustaleniach makieta została przekazana do Muzeum Żuławskiego.
W tym samym roku trafiła również wystawa „Na polskim polderze. Z dziejów mennonitów – niderlandzkiej mniejszości religijnej. Wystawa przygotowana przez gminę mennonicką Haarlem miała swoją premierę w Niderlandach , następnie trafiła do Nowego Dworu Gdańskiego i jest to największa wystawa w Polsce poświęcona mennonitom.

Działalność ekologiczna

Klub Nowodworski od lat zanany jest z działań ekologicznych, które związane są ze sprzątaniem Tugi. Pierwsze akcje sprzątania rzeki w 2004 i 2005 roku organizowane były przez firmę FOTO Opitz we współpracy z Klubem Nowodworskim. Od tamtego czasu sprzątanie Tugi odbywają się co roku. W akcję zaangażowani są wolontariusze i członkowie Klubu Nowodworskiego, mieszkańcy, młodzież szkolna. Działania wspiera Państwowa i Ochotnicza Straż Pożarna oraz Gmina Nowy Dwór Gdański. Główny cel projektu to nie tylko zebranie jak największej ilości śmieci, ale przede wszystkim edukacja i budowanie w mieszkańcach poczucia odpowiedzialności za rzekę.

Ochrona środowiska na Żuławach

31 marca 2006 r. klub zorganizował konferencję „Dbajmy o własne miejsce egzystencji” poświęconą ochronie środowiska na Żuławach. Dzięki zaangażowaniu grupy ludzi powstał Salwinia Ekoklub. Dzięki aktywności działaczy z Ekoklubu zrealizowano projekt „Salve salwinia”. Był to kompleksowy program na rzecz zwiększenia świadomości ekologicznej mieszkańców Żuława. W ramach projektu przeprowadzono szereg działań, które miały zwrócić uwagę na wartość ekologiczną i kulturową Tugi. Były to heppeningi, wystawy, konkursy, szkolenia, wydawnictwo, akcje sprzątania rzeki oraz wizyty studyjne.

Bioblitz w mieście

Klub Nowodworski był organizatorem pierwszego w Polsce rzecznego Bioblitza, czyli zawodów w badaniu bioróżnorodności. Zawody przeprowadzono w 2009 r. Na spotkanie zaproszono zoologów, botaników, ornitologów, entomologów, którzy w ciągu kilku godzin zidentyfikowali 500 gatunków różnych roślin i zwierząt żyjących na obszarze miejskim. Zawody w badaniu bioróżnorodności Tuga Bioblitz organizowane były regularnie co kilka lat, ostatni przeprowadzono w 2017 r.

Związku Wałowe wracają

14 października 2009 r. potężna „cofka” wtłoczyła masy wody do lokalnych rzek. Woda zalała wiele ulic w mieście. To wydarzenie przypomniało mieszkańcom o żywiole, który przez wieki kolejne pokolenia Żuławiaków starały się ujarzmić. Klub Nowodworski podjął wiele działań w zakresie edukacji przeciwpowodziowej. Największym projektem był „Związki Wałowe powracają” realizowany w latach 2009 – 2010.

Powstaje Żuławski Park Historyczny

Gmina Nowy Dwór Gdański w partnerstwie z Klubem Nowodworskim pozyskała fundusze na realizację projektu pn. „Żuławski Park Historyczny – adaptacja zabytkowej mleczarni w Nowym Dworze Gdańskim” zakładającego renowację budynku, w którym mieściło się Muzeum Żuławskie.
Prace nad renowacją budynku trwały do grudnia 2010 r. W nowo utworzonym Żuławskim Parku Historycznym powstało nie tylko muzeum, ale również nowoczesna sala konferencyjna i w pełni wyposażone sale warsztatowe. Burmistrz miasta obdarzył Klub Nowodworski zaufaniem i powierzył prowadzenie całego kompleksu stowarzyszeniu.

Stowarzyszenie Miłośników Nowego Dworu Gdańskiego – 30 lat przywracania żuławskiej tożsamości

Niemal od początku kierownictwo nad funkcjonowaniem obiektu objęła Mariola Mika. Z ramienia zarządu nad pracą obiektu czuwał prezes Marek Opitz.

Chcieliśmy, aby Żuławski Park Historyczny był miejscem otwartym na wszelkiego rodzaju inicjatywy regionalne i kulturalne, skupiającym specjalistów, ludzi z pasją. Muzeum stało się idealnym miejscem do poznania niezwykle ciekawej, wielokulturowej historii regionu, chętnie odwiedzanym przez turystów z kraju i z zagranicy – mówi Mariola Mika.

Sztandarowe wydarzenia

Wydarzenia przygotowane przez Żuławski Park Historyczny cieszą się dużym zainteresowaniem, a wiele z nich na stałe wpisało się w kalendarz kulturalny regionu. Do taki wydarzeń należą: Noce Muzeów, Dni Otwarte Żuławskich Zabytków czy Żuławskie Kafejki Internetowe. Bardzo ważnym wydarzeniem jest Dzień Osadnika zainicjowany w 2014 r – to prawdziwe święto wszystkich Żuławiaków. Co roku mieszkańcy Żuław spotykają się na przełomie września i października, aby wspólnie wspominać pionierów tych ziem.

Źródło: Przeszłość dla przyszłości – Mariola Mika „Prowincja 4 (46)/2021