Warszawska Kolonia Praussa. Ukryte osiedle ze 100-letnimi willami. Kiedyś ekskluzywna enklawa dla posłów i senatorów

Osiedle powstało według projektu Witolda Matuszewskiego na gruntach grochowskich, stanowiących wówczas teren niemal zupełnie niezurbanizowany i było początkowo ekskluzywną enklawą z willowymi budynkami. Była to inwestycja Spółdzielni Mieszkaniowej „Domy Spółdzielcze, założonej w 1923 r., zrzeszającej członków Polskiej Partii Socjalistycznej.

Styl osiedla nawiązuje do modnej w latach 20. XX wieku estetyki dworu polskiego, uznawanej wówczas za styl narodowy. Największym zadaniem architekta było zaprojektowanie 28 nowoczesnych i efektownych domów jednorodzinnych, które jednocześnie miały być tanie w wykonaniu.

Osiedle projektowane było na niezurbanizowanych terenach Grochowa. Mimo to architekt wkomponował je w planowaną siatkę ulic. W efekcie powstało funkcjonalne, miejskie osiedle o reprezentacyjnym wyglądzie. Budynki zostały wtopione w ogrodową zieleń.

- Walory architektury uwidaczniają się w dobrych proporcjach domów, podkreślonych wydatnymi połaciami dachów, rysunkiem profilowanych gzymsów i przejrzystą artykulacją elewacji. Należy także dodać, iż osiedle stanowi materialny dokument początków rozwoju urbanistycznego Grochowa - informuje Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków.

- Z szeregów partii wywodziło się liczne grono posłów i senatorów II RP, wśród nich kilku było mieszkańcami przedmiotowego osiedla, stąd jego zwyczajowa nazwa. Równolegle funkcjonującą nazwę zespół zawdzięcza osobie zmarłego w 1925 r. Ksawerego Franciszka Praussa, działacza PPS, ministra do spraw oświaty w rządzie Jędrzeja Moraczewskiego, twórcy systemu szkolnictwa w odrodzonej Polsce - mówi Agnieszka Żukowska, Rzecznik Prasowy Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Przy ul. Byczyńskiej 1 mieszkał Kazimierz Pużak, poseł na Sejm, sekretarz generalny i skarbnik PPS, zaś w czasie wojny współtwórca i sekretarz konspiracyjnej organizacji "Wolność, Równość, Niepodległość" oraz komendant główny Gwardii Ludowej WRN, a następnie przewodniczący Rady Jedności Narodowej. Osobę Kazimierza Pużaka upamiętniono tablicą na elewacji jego domu.

Z kolei przy ul. Płowce 8 mieszkał Tomasz Arciszewski, poseł na Sejm trzech kadencji, przewodniczący Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS, a następnie przewodniczący PPS-WRN, w Londynie mianowany następcą prezydenta RP i premierem Rządu RP na uchodźstwie.

Spośród innych mieszkańców osiedla warto wymienić posła Antoniego Pączka, działacza emigracyjnego Romana Kutyłowskiego, bojowca PPS Piotra Jagodzińskiego, senatorów Stanisława Siedleckiego i Stefana Boguszewskiego, czy pisarkę nurtu realizmu społecznego Helenę Boguszewską.

Do dziś zachowały się wszystkie domy, z których większość uniknęła zmian w istotny sposób zaburzających spójną estetykę osiedla. W pojedynczych domach można zobaczyć częściowo dawną stolarkę okienną, drzwi wejściowe, a także relikty oryginalnej dachówki karpiówki. Niestety niektóre budynki popadają w ruinę. W wielu nikt już nie mieszka, stoją puste.

Przykłady pierwotnych komponentów odnaleźć można w domach przy ul. Byczyńskiej 1, Płowce 1 i 6, czy Chłopickiego 14. Większość obiektów zachowała także przedwojenne balustrady balkonów – głównie prętowe z kwietnikami, bądź warianty ozdobne widoczne np. przy ul. Byczyńskiej 1 i Płowce 7.

Walor autentyzmu podnoszą dodatkowo relikty dawnych oznaczeń adresowych w postaci latarenek i tabliczek, jak również zachowane na dwóch ulicach latarnie „pastorałki” objęte wpisem do rejestru zabytków. Ponadto w wielu domach przetrwały oryginalne elementy wystroju i wyposażenia wnętrz.

W 2017 roku Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków podpisał decyzję o wpisie do rejestru zabytków układu urbanistycznego i zespołu budowlanego Osiedla Posłów i Senatorów Polskiej Partii Socjalistycznej, zwanego również Kolonią Praussa, powstałego w l.1925-1927, położonego w Warszawie w dzielnicy Praga-Południe, wraz z terenem otoczenia, z uwagi na zachowane wartości historyczne, artystyczne i naukowe.