Kolonia Wawelberga. Nietypowy eksperyment społeczny. To najstarsze osiedle mieszkaniowe w Warszawie posiadało własny regulamin

Kolonia Wawelberga to zespół budynków przy ul. Górczewskiej 15, 15 A i Wawelberga 3 na Młynowie w warszawskiej dzielnicy Wola. Osiedle pochodzi z XIX wieku, wyrastało w latach 1898-1900, z inicjatywy Hipolita i Ludwiki Wawelbergów z okazji 50-lecia istnienia Domu Bankowego Hipolit Wawelberg w Warszawie. Darowizna wynosiła 300 tys. rubli, budowa kompleksu kosztować miała zaś 550 tys. rubli. Projektantem kompleksu był Edward Goldberg.

Było to jedno z pierwszych tanich osiedli robotniczych w całej Polsce. Mimo to - jak na tamte czasy – miejsce to było doskonale zorganizowane a mieszkania wyróżniały się wysokim standardem. Uznaje się, że jest to najstarsze istniejące osiedle mieszkaniowe w całej Warszawie.

- Budynki wybudowano w systemie koszarowym, oddzielone od siebie dużymi zadrzewionymi podwórzami. Elewacje zespołu zaprojektowano jako nieotynkowane. Skromny i powtarzalny detal architektoniczny występuje jedynie w nadprożach i gzymsach - tłumaczył Michał Krasucki, stołeczny konserwator zabytków.

Budynek pod adresem Wawelberga 3 wybudowano jako trzeci i ostatni. Zaplanowano w nim więcej mieszkań o mniejszym metrażu (aby były bardziej przystępne cenowo). Wyliczono, że na jednego mieszkańca powinno przypadać około 16 m3 powietrza. Lokale miały być dobrze doświetlone i odpowiednio wentylowane, temu służyły wysokie sufity i duże okna.

Budynki na osiedlu miały bieżącą wodę, jak też kanalizację, na każdym piętrze pisuary i ustępy oraz najprawdopodobniej pierwsze w Warszawie zsypy na śmieci.

Na samym kompleksie mieszkaniowym jednak nie poprzestano. Wokół obiektów wzniesiono też budynki socjalne, takie jak żłobek, przedszkole, basen, łaźnia, boisko sportowe, powstała również sala zabaw, biblioteka, punkt lekarski i kostnica. Co ciekawe, wiele źródeł donosi, że na terenie osiedla obowiązywał z góry określony regulamin – zakazane było spożywanie alkoholu oraz niedozwolona była hodowla zwierząt poza psami.

W budynku na ul. Górczewskiej 15 funkcjonuje istniejąca od 1925 znana warszawska cukiernia Władysława Zagoździńskiego.

Stworzono w tym miejscu w sumie 335 jedno- i dwupokojowych lokali. Wprowadziła się tam robotnicza ludność, dla której miejsce to okazało się prawdziwym luksus. Coraz więcej osób było chętnych, by tam zamieszkać. Osiedle jawiło się tym bardziej atrakcyjne, ponieważ lokatorzy mieli tam płacić wyjątkowo niskie czynsze.

Mieszkańcy, którzy wprowadzili się na wolskie osiedle zostali objęci specyficznym programem społecznym. Dla Wawelberga był to rodzaj eksperymentu społecznego. W jednym miejscu miały żyć osoby odmiennych religii oraz różnych stanów. Pomysł taki narodził się u założyciela Kolonii w czasie podróży do Anglii. Mimo że sam Wawelberg zmarł w 1901 roku, to zapoczątkowana przez niego idea, przetrwała aż do czasów drugiej wojny światowej.

W czasie Powstania Warszawskiego większość mieszkańców Kolonii została brutalnie wymordowana przez Niemców. Dzisiaj wydarzenie to opisywane jest jako Rzeź Woli.

Do dzisiaj zachowały się tylko i wyłącznie budynki mieszkalne. W 2003 roku rozebrany został budynek, w którym dawniej mieściła się łaźnia, pralnia i kaplica katolicka. Zachowane obiekty przetrwały w stosunkowo oryginalnej formie.

W Kolonii Wawelberga w ostatnich kilku latach przeprowadzane były różnego rodzaju prace konserwatorskie i remontowe, celem zachowania obiektu w jak najlepszym stanie.

Przypomnijmy, że z końcem 2022 roku Wspólnota Mieszkaniowa Wawelberga 3 dokończyła prace konserwatorskie na elewacji południowej, której część została wyremontowana w 2021 roku. Cegły elewacyjne zostały oczyszczone, odsolone i wzmocnione. Najbardziej uszkodzone fragmenty przemurowano i odtworzono oryginalne dekoracje. Prace kosztowały niemal 272 tys. zł, z czego 175 tys. zł pochodziło z miejskiej dotacji.

Z kolei wspólnota z ul. Górczewskiej 15 przeprowadziła prace przy elewacjach szczytowych swojego budynku. Ściany wschodnia i zachodnia oryginalnie miały nie być eksponowane, więc wykonano je niedbale, z cegły o niższej jakości. Ich renowacja była wyzwaniem dla konserwatorów. Ten etap prac kosztował prawie 290 tys. zł, natomiast udział miasta wyniósł 144 tys. zł.