Materiał informacyjny w ramach kampanii „Światowego Dnia Zakrzepicy”

Zakrzepica w dobie COVID-19: jakie objawy powinny nas zaniepokoić i jak zadbać o swoje zdrowie

Co roku 1 na 4 osoby na świecie umiera z powodu zakrzepicy. To więcej zgonów niż z powodu HIV/AIDS, raka piersi, raka prostaty i wypadków samochodowych razem wziętych. Jednocześnie badania sugerują, że zdarzeniom zakrzepowo-zatorowym można zapobiegać, a profilaktyka może powstrzymać rozwój zakrzepów u osób z grupy ryzyka. „Miej oczy otwarte i zachowaj czujność” to hasło Światowego Dnia Zakrzepicy 2021, który przypada na 13 października. Dowiedz się, jakie są czynniki ryzyka i objawy zakrzepicy, jak jej przeciwdziałać i jakie są metody leczenia oraz jak pandemia COVID-19 wpłynęła na sytuację odnośnie do choroby zakrzepowej.

Kto jest najbardziej narażony na incydenty zakrzepowo-zatorowe?
Zakrzepica, choroba polegająca na zmianach zakrzepowych naczyń krwionośnych, występuje statystycznie częściej u mężczyzn i starszych pacjentów, ale może pojawić się w każdym wieku, nawet u osób bardzo młodych. Głównym czynnikiem ryzyka rozwoju tej choroby są sytuacje, gdy przez dłuższy czas przebywamy w bezruchu, na przykład podczas podróży samolotem czy autokarem. Na powstawanie zakrzepów krwi bardziej narażeni są pacjenci leżący, po operacji i w czasie rekonwalescencji oraz tacy, którzy w wyniku operacji doznali urazu naczyń krwionośnych. W przypadku kobiet ryzyko zdarzeń zakrzepowo-zatorowych wzrasta w czasie stosowania terapii hormonalnej. Zakrzepica może prowadzić do zatorowości płucnej, która realnie zagraża życiu. Zakrzepy krwi powodują też zawał serca i udar mózgu.

„Obecnie krąg pacjentów, których dotyczy zakrzepica, coraz bardziej się poszerza” – mówi dr Piotr Ligocki, szef oddziału covidowego w Bydgoszczy – „To nie są już tylko nasi klasyczni pacjenci z chorobami zakrzepowymi czy też pacjenci z zatorowością płucną. W tej chwili pojawia się coraz częściej problem zakrzepicy u pacjentów, którzy przeszli COVID-19. Również w czasie choroby wzrasta ryzyko choroby zakrzepowo-zatorowej”.

dr Piotr Ligocki, szef oddziału covidowego w Bydgoszczy

Jak dużym wyzwaniem jest zakrzepica w XXI wieku?
Każdego roku na całym świecie odnotowuje się około 10 milionów przypadków żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej. Tylko w Europie każdego roku dochodzi do 544 000 zgonów związanych z zakrzepicą. Połowa hospitalizowanych pacjentów jest zagrożona żylną chorobą zakrzepowo-zatorową; gdy podejmowane są środki zapobiegawcze, ryzyko żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej zmniejsza się o 50-60%.

„Zakrzepica jest bardzo podstępna. Rozwija się po cichu, ale zabija szybko” – mówi dr Piotr Ligocki. – „Porównuję zakrzepicę do skradającego się złodzieja, który czeka, by splądrować nam mieszkanie. Może tak skradać się kilka miesięcy, dlatego należy uważać na czynniki ryzyka i zwracać uwagę na niepokojące objawy”.

Jakie są objawy zakrzepicy?

Pierwsze objawy zakrzepicy to nagłe zmniejszenie się tolerancji na wysiłek fizyczny oraz narastające duszności, które często przypisywane są sezonowym infekcjom. U pacjentów z chorobami żylnymi kończyn dolnych niepokój powinny wzbudzić wszelkie zmiany w ich obrębie, zwłaszcza ból, zaczerwienienie i zwiększona ciepłota.

„Często bagatelizowanym objawem mogącym wskazywać na zakrzepicę jest pogorszenie tolerancji wysiłku. Chodzi głównie o zakrzepice centralne, związane z zatorowością płucną” – mówi dr Piotr Ligocki. – „Musimy sobie zdać sprawę, że zakrzepica nie dotyczy jedynie żylaków kończyn dolnych, ale całości procesów doprowadzających do udarów mózgu i zawałów – tam również tworzą się zakrzepy. Powinny zaniepokoić nas zatem wszelkie incydenty związane z bólem w klatce piersiowej, zwłaszcza po wysiłku. Oczywiście inaczej postępujemy w przypadkach ostrej zatorowości, a inaczej przy zapaleniu żył kończyn dolnych, które może być leczone ambulatoryjnie”.

Czy w czasie pandemii COVID-19 zakrzepica jest dodatkowym wyzwaniem?
Niestety problemy zakrzepowe pojawiają się nie tylko w ostrej fazie COVID-19, ale także u osób, które tę chorobę przeszły i wydawałoby się, że są już całkowicie zdrowe. COVID-19 sprzyja powstawaniu zakrzepicy.
„COVID-19 dokonuje uszkodzeń w układzie sercowo-naczyniowym, co sprawia, że nawet po wyleczeniu choroby u pacjentów nadal występują problemy zakrzepowo-zatorowe” – podkreśla dr Piotr Ligocki. – „Musimy też pamiętać, że pacjenci leczeni na COVID-19 dostają duże dawki sterydów, co także sprzyja rozwojowi zakrzepicy. Co więcej, w dobie pandemii mniej się ruszamy, a to może prowadzić do otyłości, która zwiększa ryzyko zakrzepicy. Wzrost masy ciała u osób podatnych na zakrzepicę jest jednym z głównych czynników ryzyka”.

Profilaktyka zakrzepicy
Do 60% wszystkich przypadków żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej występuje w trakcie hospitalizacji, co czyni ją główną przyczyną zgonów szpitalnych. Powikłaniom zatorowo-zakrzepowym można zapobiec, oceniając pacjentów pod kątem ryzyka powstania zakrzepów krwi i stosując odpowiednie procedury profilaktyczne i lecznicze. Pacjentom o ograniczonej mobilności podaje się heparyny drobnocząsteczkowe, co zapobiega zakrzepicy.
Zakrzepom krwi warto też zapobiegać na co dzień. Profilaktyka zakrzepicy to:
• dbanie o właściwą masę ciała,
• aktywność fizyczna, w tym chodzenie,
• unikanie długich okresów pozostawania w bezruchu,
• wstawanie i ruszanie się co najmniej co godzinę podczas podróży samolotem, pociągiem lub autobusem, szczególnie jeśli podróż trwa dłużej niż 4 godziny,
• wykonywanie ćwiczeń pięty i palców lub krążenia stopą, jeśli nie ma możliwości, by się poruszać,
• zatrzymywanie się co najmniej co dwie godziny podczas jazdy samochodem, by rozprostować nogi i chwilę się poruszać,
• picie przynajmniej 2 litrów wody dziennie i noszenie luźnych ubrań, zwłaszcza podczas podróży,
• przestrzeganie wszelkich zaleceń lekarza przy niewydolności serca, cukrzycy oraz innych chorobach przewlekłych,
• regularne badania kontrolne w czasie terapii hormonalnej w celu kontroli urodzeń, terapii zastępczej, a także w trakcie i bezpośrednio po ciąży.
„Profilaktyka przeciwzakrzepowa to prosta sprawa” – mówi dr Ligocki. – „Osoby podróżujące dłużej niż 4 godziny powinni profilaktycznie wziąć heparynę drobnocząsteczkową. Czynniki zwiększające ryzyko zakrzepicy w podróży to ograniczenie ruchu, picie niedostatecznej ilości wody oraz nadmiernie spożywanie alkoholu. Dbajmy o prawidłową masę ciała, uzupełniajmy płyny i ruszajmy się, najlepiej na świeżym powietrzu, gdy sprzyja temu pogoda. Duże znaczenie w profilaktyce zakrzepicy ma też dieta. Czynniki zwiększające ryzyko rozwoju zakrzepicy to produkty z dużą ilością niezdrowych tłuszczów, które mają działanie prozakrzepowe. Niekorzystne jest również nadmierne spożycie soli i cukru”.

Jak leczy się zakrzepicę i czy pandemia COVID-19 ma wpływ na dostępność leków?

Leki przeciwzakrzepowe to głównie heparyny drobnocząsteczkowe. W leczeniu szpitalnym i u pacjentów z ograniczoną mobilnością heparyny drobnocząsteczkowe stosuje się przez dłuższy czas i w dawkach ustalonych przez lekarza. Profilaktycznie heparyny drobnocząsteczkowe stosuje się jednorazowo (w postaci zastrzyku) mniej więcej dwie godziny przed podróżą.

„Na oddziałach szpitalnych w czasie pandemii nie obserwowaliśmy problemów z dostępnością heparyn drobnocząsteczkowych” – mówi dr Piotr Ligocki. – „Niestety problem pojawiał się w przypadku lecznictwa otwartego. Było to spowodowane tym, że surowce do wytwarzania heparyn drobnocząsteczkowych produkowane są głównie w Chinach. Do tego doszły ograniczenia w transporcie preparatów drogą morską i lotniczą. Zabezpieczeniem jest pozyskiwanie heparyn drobnocząsteczkowych w sposób syntetyczny. Heparyny biologiczne są w pełni refundowane przez NFZ, niestety refundacja nie dotyczy heparyn syntetycznych”. (przyp. red antykoagulanty syntetyczne).

Zakrzepica to podstępna choroba, dlatego pacjenci powinni być czujni i zwracać uwagę na wszelkie niepokojące symptomy. Czujność, wczesna diagnoza oraz profilaktyka to skuteczne remedia na problemy związane z chorobą zakrzepowo-zatorową.