Osiedle Dąbrowskiego w Rzeszowie. Socrealizm jak z obrazka

Dąbrowskiego to jedyne socrealistyczne osiedle zrealizowane w mieście?Dąbrowskiego jest w ogóle pierwszym rzeszowskim osiedlem tak konsekwentnie zaprojektowanym od początku do końca. Zostało zrealizowane na bazie osiedla zbudowanego przed wojną w ramach COP. Wtedy powstały te prostopadłe zwykłe bloki stojące np. przy Bohaterów Westerplatte, w kierunku torów kolejowych. Po wojnie osiedle „na warsztat" wziął zdolny warszawski architekt i urbanista – Józef Polak. To on dobudował bloki bezpośrednio stojące przy Dąbrowskiego, po obu jej stronach, aż do Wincentego Pola. Kiedy przyjechałem do Rzeszowa, osiedle było praktycznie gotowe, choć nieotynkowane, za to wymyślnie zdobione bogatymi detalami, gzymsami, attykami. 1956 r. to jednak koniec socrealizmu i w trakcie tynkowania bloków zdobienia obtłuczono.Zbigniew Polak, ten sam architekt, który zaprojektował dom kultury, teraz przemianowany na Instytut Muzyki UR...Co ciekawe, ten budynek pierwotnie miał stanąć na łódzkim osiedlu Bałuty, tam jednak nie doszło do realizacji, dlatego kiedy w 1953 r. dostał zlecenie na budowę domu kultury dla WSK, gotowy projekt wyciągnął z szuflady. Pozostało wkomponować go w istniejący zespół architektoniczny. Miejsce na dom kultury Polak znalazł na przeciwko już istniejącego osiedla COP. Na tyłach domu kultury miała znaleźć się przestrzeń zielona, a z przodu plac – wszystko zgodnie z francuską zasadą „entre cour et jardin" – między dziedzińcem a ogrodem. Od domu kultury w kierunku zachodnim biegła zielona oś, która miała prowadzić aż do terenów kolejowych, czego nigdy nie udało się zrealizować. Ciekawe są też kolumny budynku – ich głowice nie są klasyczne greckie czy rzymskie, ale raczej w stylu sztuki egipskiej. Te same są na budynku KWP. Skąd egipska sztuka w Rzeszowie? Projektował je rzeszowski projektant Andrzej Kopacz, który miał za sobą dwa lata studiów na ASP na rzeźbie.Budynek KWP jest drugim charakterystycznym obiektem na osiedluPowstał nieco później niż samo osiedle i już poza obszarem tej zabudowy. Projektanta z Rzeszowa wysłano do Lublina, żeby tam zapoznał się z ich projektem i przygotował taki dla Rzeszowa. Decyzja o lokalizacji była jasna – przy ulicy Dąbrowskiego, czyli osi łączącej stare miasto z nowym miastem - osiedlem WSK. Obok niego przygotowano całe założenie związane z budową osiedla bloków na terenach wchodzących w skład koszarów, bo wydawało się, że będzie można je stamtąd usunąć. To oczywiście się nie udało. Obiekt dostał do zaprojektowania w oparciu o pierwotną koncepcję arch. Michała Mermona, inny rzeszowski architekt – Gerard Pająk.Monumentalna, rygorystyczna, taka była architektura socrealizmu?Socrealizm zwracał uwagę na to, żeby architektura była narodowa w formie, a socjalistyczna w treści. Na czym to polega, tego nikt nie wyjaśnił. Najwspanialszym wzorcem, do którego – w razie wątpliwości – należało się odnosić był oczywiście warszawski Pałac Kultury i Nauki. Nie zmienia to jednak faktu, że architektura os. Dąbrowskiego wymaga ochrony. Trzeba zachować dla potomnych coś co kiedyś powstało i miało znaczenie. Nawet jeśli są tacy, którzy najchętniej by to wszystko przebudowali i wsadzili wieżowce.