Ostatnie dni Rewolucji w Muzeum Niepodległości

Niegdyś przeinterpretowana, obecnie zapomniana - Rewolucja roku 1905 odegrała istotne znaczenie w polskiej drodze do niepodległości oraz świadomości różnych grup społecznych, szczególnie robotników, poczuciu ich własnej wartości i siły. Różne aspekty – cienie i blaski Rewolucji prezentuje bogata wystawa pt. "Precz z caratem! Rok 1905" w Muzeum Niepodległości w Warszawie.

Badając dzieje Rewolucji 1905 roku historycy tradycyjnie zwracali uwagę na społeczny aspekt wydarzeń: protest robotników bezlitośnie wykorzystywanych przez właścicieli fabryk w warunkach kapitalizmu pozbawionego wszelkiej ochrony socjalnej, przymierających głodem chłopów. Nie pomijając tych istotnych zagadnień, wystawa pani kustosz Heleny Wiórkiewicz „Precz z caratem!” podnosi problem dotychczas mniej eksponowany: na ile dążenia socjalne szły w parze z postulatami odzyskania niepodległości, na ile wspomogły postawę polskiego społeczeństwa, która doprowadziła do odrodzenia państwa polskiego.

Cztery części wystawy odpowiadają kolejnym etapom Rewolucji. Pierwsza część poświęcona jest sytuacji ziem polskich przed rokiem 1905. O nieobecności niepodległej Polski namacalnie przekonuje nas mapa polityczna z tamtych czasów oraz pokaźna liczba propagandowych pocztówek ukazujących miejsce złączenia granic trzech zaborców: Rosji, Austrii i Niemiec. Stare zdjęcia przekonują nas, że chociaż społeczeństwo „kraju przywiślańskiego” próbowano rusyfikować na różne sposoby (m. in. stawiając pomnik carskiego namiestnika Iwana Paskiewicza) to jednak Polacy pamiętali o swym pochodzeniu i bohaterach – wyjednując zgodę na ustawienie pomnika Adama Mickiewicza.

Druga, najobszerniejsza część, pokazuje nam różne wydarzenia Rewolucji. Z obrazów, zdjęć, ulotek, listów i innych eksponatów wyłania się obraz protestów robotniczych – strajki, demonstracje, często krwawo tłumione, żądania ośmiogodzinnego dnia pracy, podwyżki płac, bojkot szkolnictwa rosyjskiego a nawet propozycje zwołania zgromadzenia konstytucyjnego. Jednym z najciekawszych eksponatów są broń i model bomby używanej przez rewolucjonistów-zamachowców, którzy w dokonywali ataków na przedstawicieli władzy. Nad głowami wiszą autentyczne sztandary i proporce niesione podczas demonstracji.

Część pt. „Schyłek rewolucji” ukazuje nam efekty działań, przede wszystkim powstanie wielu stowarzyszeń i organizacji: chroniących robotników stowarzyszeń zawodowych, organizacji krzewiących kulturę i naukę jak Polska Macierz Szkolna, czy Towarzystwo Kursów Naukowych. Bardzo ważnym skutkiem lat rewolucji było powstanie i rozwój partii robotniczych oraz masowe w nich uczestnictwo, co zaowocowało wzrostem świadomości polskiego społeczeństwa. Z drugiej strony wyraźnie odczuwano niedosyt, gdyż brak zgody i wzajemne walki między różnymi partiami i frakcjami uniemożliwiły osiągnięcie wszystkich celów. Carat wkrótce zaczął wycofywać się z poczynionych ustępstw i wielu uczestników Rewolucji poddano prześladowaniom – jednym z najbardziej wymownych eksponatów są tu olbrzymie łańcuchy, w które zakuwano skazańców.

Czwarta część sygnalizuje zdarzenia, które równolegle toczyły się w zaborze austriackim i pruskim, oraz odbicie walk toczonych podczas Rewolucji, m. in. przejawy solidarności w Galicji, opór przeciw germanizacji.

Zgromadzone na wystawie eksponaty pochodzą ze zbiorów ponad 50 muzeów, bibliotek i archiwów w Polsce. W znakomitej większości autentyczne pozwalają nie tylko odczuć ducha historii, ale także, ze względu na sposób eksponowania, nacieszyć oczy bogactwem barw.

Krzysztof Mordyński - Muzeum Niepodległości

Wystawa w Muzeum Niepodległości w Warszawie czynna do 12 lutego 2006