Sobieskiego 100. Czy w tajemniczym budynku czają się rosyjscy agenci?

To jeden z najbardziej intrygujących budynków Mokotowa, jeśli nie całej Warszawy. Modernistyczny, kaskadowy wieżowiec z lat 70., którego wysokość miejscami dochodzi do 10 pięter, stoi przy ul. Sobieskiego 100. Otoczony jest grubym murem, a wewnątrz widać rozległe patio oraz prawdopodobnie pozostałość fontanny. Na pierwszy rzut oka kolos wydaje się opuszczony. Gdy podchodzimy bliżej, wita nas złowrogi napis: „Teren Ambasady Rosyjskiej. Znajduje się pod ochroną oddziału specjalnego Policji.”

Napis jest już wyblakły. To pozostałość po czasach świetności budynku i ZSRR. W latach 80. właśnie w tym miejscu mieściła się Ambasada Rosyjskich Dyplomatów. Rosyjscy towarzysze w luksusowym - jak tamte czasu - obiekcie nie zabawili tutaj długo. Gdy w Polsce upadł komunizm, budynek opustoszał. Teoretycznie, ponieważ okoliczni mieszkańcy i fani teorii spiskowych wiedzieli swoje. Nie bez powodu nazywają Sobieskiego 100 „Szpiegowem.”

Nietypowy budynek powstał w latach 1977-78, na zamówienie ZSRR. Charakterystyczną bryłę z prześwitem pod najwyższym punktem osiedla zaprojektowali polscy architekci Piotr Sembrat i Janusz Nowak. Zgodnie z założeniami kompleks miał być samowystarczalny. Stąd świetlica (miejsce nauki dla dzieci), sali kinowa, sauna, a nawet gabinet dentystyczny.

Oficjalnie przedstawiciele ZSRR wyprowadzili się w 1989 roku. Ale strona Polska nie odzyskała budynku. Podobno już w III RP na opuszczonym osiedlu stacjonowali agenci wywiadu. Byłaby to dla nich dogodna lokalizacja do działania „pod przykrywką”. W pobliżu znajduje się Sztab Generalny Wojska Polskiego. Zastanawiające są także prawa własności lokalu. Jeszcze w czasach PRL nastąpiła wymiana części budynków wśród „bratnich narodów”. ZSRR otrzymał kilka działek w Warszawie (w tym Sobieskiego 100), a Polska teoretycznie obiekty w Moskwie (do dzisiaj pozostał tylko jeden, na którym stoi ambasada).

Po upadku Związku Radzieckiego „Rosijskij żiłoj dom” został wydzierżawiony spółce Fart, która wzbudzała spore kontrowersje. Zatrudniała pracowników Centrali Handlu Zagranicznego, PGNiG oraz negocjatorów umów gazowych Polska – Rosja. O tym, że nie była to do końca przejrzysta spółka świadczy fakt, że w 2005 roku zajęło się nią ABW. Chwilę później na Sobieskiego 100 pojawił się klub popularnie zwany „Sotką”. Był wyjątkowy, ponieważ, aby dostać się do środka potrzebna była przepustka albo… rosyjski paszport.

Teoretycznie, poza miejscem, gdzie była „Sotka”, budynek jest od wielu lat opuszczony. Do środka udało się wejść eksploratorom z grupy Urbex Polska.

Wewnątrz znaleźli m. in. rosyjskie gazety z 2005 roku. To oznacza, że mimo zapewnień ze strony Rosji, w obiekcie dalej ktoś mieszkał. Znaleziono warsztaty, węzły sanitarne, umeblowane pokoje i sprawne zestawy gaśnicze. Co działo się wewnątrz i czy rzeczywiście byli tam rosyjscy szpiedzy? Tego grupie eksploratorów nie udało się ustalić. Na pewno, gdy przeszukiwali budynek, nikt nie stanął im na drodze. Co ciekawe, w wielu miejscach wciąż można było włączyć światło.

Warto dodać, że miasto Warszawa przekazała prawa do nieruchomości Skarbowi Państwa. "Największym problemem dla strony polskiej pozostaje wciąż kwestia tzw. ośrodków technicznych (wśród nich Sobieskiego 100 - red.) b. ZSSR, które są reliktami po epoce wymiany handlowej w obrębie RWPG regulowanej przez państwo. W toku dotychczasowych rozmów strona polska konsekwentnie domagała się zwrotu wszystkich czterech działek po b. ośrodkach technicznych" - pisał w 2007 roku Paweł Kowal, ówczesny wiceminister spraw zagranicznych, na zapytanie jednego z posłów.

W następnych latach Polska wysyłała także noty dyplomatyczne z żądaniem wydania nieruchomości. Naliczano również opłaty za bezprawny najem. Jednak egzekucja długów okazała się niemożliwa.

Tajemniczy budynek znalazł się w centrum zainteresowań ze względu na sprawę sądową. Prokuratura Generalna, reprezentująca m.st. Warszawę oraz Skarb Państwa domagała się oddania nieruchomości oraz zapłaty 7,8 miliona złotych za bezprawne zajmowanie nieruchomości w latach 2012-2015. Sąd Okręgowy w Warszawie w październiku 2016 roku przyznał racje stronie polskiej i wezwał Federację Rosyjską do oddania nieruchomości oraz zapłaty kary. Bezskutecznie.

Rosjanie proces zbojkotowali. Wyrokiem się nie przejęli. Cały czas uważają, że nieruchomość przy ul. Sobieskiego 100 jest placówką dyplomatyczną. Oznacza to, że zgodnie z prawem międzynarodowym Polska nie może jej zwyczajnie przejąć. Powołują się też na dokumenty z lat 70. Sprawa tego budynku oraz innych nieruchomości zajmowanych przez Rosję (co ciekawe, wszystkie znajdują się tuż obok strategicznych rządowych budynków) ciągnie się od lat. W 2018 Ministerstwo Spraw Zagranicznych podjęło negocjację z Federacją Rosyjską w tej sprawie. Druga runda miała odbyć się w 2019 roku w Moskwie. Spotkania nie przyniosły przełomu.

Artykuł powstał we wrześniu 2016. W lutym 2022 roku zaktualizowaliśmy go o najnowsze informację na temat budynku