Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

Warszawa, której już nie ma: Wielka Synagoga

wiadomosci24
16 maja 1943 roku, o godzinie 20.15, Jürgen Stroop, likwidator powstania w warszawskim getcie, osobiście wysadził w powietrze Wielką Synagogę przy Tłomackiem. Miał to być ostateczny akt usunięcia Żydów z Warszawy.

Po klasyczno-renesansowej budowli z II połowy XIX wieku nie został kamień na kamieniu. Zniszczenie zaplanowano tak precyzyjnie, że ocalał tylko fragment kolumny i … numerek z szatni.

Powstała wg projektu Leandra Marconiego. 26 września 1878, w żydowski Nowy Rok, na jej uroczyste otwarcie przyjechał sam generał gubernator Paweł Kotzebue. Rabin powitał go mową w pięknej polszczyźnie, zakazanej wtedy jako język urzędowy, co jednak gubernator zniósł, a obecni uznali, że dał tym samym przyzwolenie do wygłaszania kazań w języku polskim.

Wielka Synagoga naprawdę była naprawdę wielką. Do wnętrza świątyni, która miała 3 tysiące miejsc modlitewnych (2 200 siedzących, w tym 1050 na galerii dla kobiet), prowadziła klasycystyczna fasada z kolumnowym portykiem. Nad główną nawą trzynawowej świątyni z krużgankami, umieszczono kopułę otoczoną koroną. W centralnie umieszczonej absydzie znajdowała się bima - podwyższenie do czytania Tory - i szafa do jej przechowywania. Nad Arką Przymierza umiejscowiono chór dla śpiewaków, którzy słynęli z mistrzowskich wykonań pieśni. Śpiewów kantorów przychodzili słuchać warszawiacy różnych wyznań, także Ignacy Jan Paderewski.

Trzeba pamiętać, że Wielka Synagoga była symbolem judaizmu reformowanego (Żydzi ortodoksyjni uczęszczali do synagogi Nożyków przy placu Grzybowskim). Wśród postępowych Żydów byli prawnicy, lekarze, drukarze, wydawcy... Świątynia zaś służyła nie tylko za dom modlitwy, ale także jako miejsce kulturalno-edukacyjne. Tu obchodzono polskie święta państwowe (ruszał stąd pochód rzemieślników do Zamku Królewskiego w rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja), tu odprawiono nabożeństwo żałobne w dniu śmierci Józefa Piłsudskiego.

W styczniu 1940 roku synagogę zamknięto. Na krótko otwarta, m. in. staraniem Adama Czerniakówa, w marcu 1942 roku, gdy teren wokół Tłomackiego i Wielką Synagogę wraz z nim, wyłączono z getta, stała się magazynem na meble zrabowane z żydowskich domów.

16 maja 1943 roku, w ostatecznym akcie zniszczenia dzielnicy żydowskiej przez Niemców Wielka synagoga została wysadzona w powietrze. O jej zburzeniu tak opowiadał Stroop Kazimierzowi Moczarskiemu ("Rozmowy z katem"): "Piękną klamrą oficjalnego zamknięcia Wielkiej Akcji było wysadzenie w powietrze Wielkiej Synagogi. Przygotowania trwały 10 dni. Synagoga była gmachem solidnie zbudowanym. Stąd, aby ją za jednym zamachem wysadzić w powietrze, należało przeprowadzić pracochłonne roboty saperskie i elektryczne. Ależ to był piękny widok! Z punktu widzenia malarskiego i teatralnego obraz fantastyczny. Oficer saperów wręczył mi aparat elektryczny, wywołujący detonację ładunków wybuchowych. Przedłużałem chwilę oczekiwania. Wreszcie krzyknąłem: Heil Hitler! – i nacisnąłem guzik. Ognisty wybuch uniósł się do chmur. Przeraźliwy huk. Bajeczna feeria kolorów. Niezapomniana alegoria triumfu nad żydostwem. Getto warszawskie skończyło swój żywot. Bo tak chciał Adolf Hitler i Heinrich Himmler".

Po wojnie pojawiały się plany odbudowy synagogi, ale ostatecznie z nich zrezygnowano. Po wielu perypetiach w miejscu, gdzie kiedyś stała, wybudowano Błękitny Wieżowiec (warszawiacy mówili nawet o "klątwie rabinów", bo w judaizmie, miejsce sacrum może być przeznaczone tylko na świątynię). Nie wybudowano go dokładnie tam, gdzie kiedyś synagogę, bo ta stała frontem do dzisiejszej al. Solidarności i miała adres Tłomackie 7. Z otoczenia dawnej ulicy Tłomackie została tylko Gruba Kaśka (ujęcie wody, które nie zostało zburzone), dom Karola Lilpopa (obecnie siedziba RPO) oraz gmach dawnej Centralnej Biblioteki Judaistycznej (obecnie Żydowski Instytut Historyczny).

Zobacz więcej:

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Wielki Piątek u Ewangelików. Opowiada bp Marcin Hintz

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na warszawa.naszemiasto.pl Nasze Miasto