Warszawa: Miasto Podzielone. Wstrząsający, nieznany film z getta warszawskiego w nowym dokumencie Erica Bednarskiego

Wszystko zaczęło się od unikatowego nagrania. Na początku 1941 r. Alfons Ziółkowski, przedwojenny mistrz polski w wyścigach motocyklowych i filmowiec amator, zdobył przepustkę do getta warszawskiego. Tam, na kamerze 8 mm, nakręcił niezwykły, dziesięciominutowy film. Ryzykując życie dokumentował tragedię przeszło 400 tys. Żydów stłoczonych w zamkniętej dzielnicy, dziesiątkowanych przez głód i choroby. Na nagraniu widać m. in. Hale Mirowskie, cmentarza żydowskiego na Okopowej, okolice skrzyżowania Chłodnej i Żelaznej. Ziółkowskiemu udało się udokumentować drastyczne sceny np. zatrzymanie grupy dzieci żydowskich, które szmuglowały żywność do getta, a także jeden z masowych grobów wypełniony ciałami.

Nie wiemy, czy Alfons Ziółkowski filmował na zlecenie podziemia, czy też z własnej inicjatywy, by zachować przerażającą rzeczywistość tamtych dni dla potomności.

Alfons Ziółkowski

Przeszło 60 lat później, w 2004 r., reżyser Eric Bednarski odkrył ten unikalny materiał filmowy w archiwach rodziny Ziółkowskiego. Potraktował ten dokument jako punkt wyjścia do rozważań na temat pamięci oraz jaki wpływ wywarło utworzenia getta i jego kształt oraz konstrukcja na dzisiejsze oblicze stolicy. Konfrontując obrazy z przeszłości z dzisiejszymi zdjęciami miasta, „Warszawa: Miasto Podzielone” opowiada m.in o początkach funkcjonowania getta w latach 1940-41 r. i procesie podziału stolicy wprowadzonym przez nazistów, który analizuje w kontekście miasta.

- Po odnalezieniu tego unikalnego materiału archiwalnego, czułem obowiązek i odpowiedzialność, by podzielić się nim z innymi. Ale by to zrobić chciałem ubrać go zarówno w szerszy kontekst historyczny, jak i miejski, odnosząc się przy tym do współczesnej Warszawy, którą codziennie przemierzamy - mówi Bednarski.

Źródła i współczesność

Przedwojenna Warszawa była kosmopolitycznym miastem, zamieszkałym przez ponad milion ludzi, w tym prawie 400.000 Żydów. Getto, które zostało przymusowo utworzone przez niemieckiego okupanta, stało się miejscem przetrzymywania prawie 450.000 Żydów z Polski oraz innych państw europejskich. Prawie wszyscy stali się ofiarami Holokaustu.

Film „Warszawa: Miasto Podzielone” Bednarskiego łączy dokumenty historyczne i bogaty materiał archiwalny nakręcony przez filmowca amatora w 1941 roku, z wizją urbanistyczną dzisiejszej Warszawy i twarzami jej współczesnych mieszkańców. Ocaleni z getta oraz naoczni świadkowie tamtych wydarzeń opowiadają przejmujące historie związane z tragedią rozegraną w mieście, które wciąż nazywają swoim domem. 

- Sienna to ulica, której się bałam i boję się do dzisiaj. Nigdy nie przeszłam tą ulicą bez uczucia lęku - opowiada jedna z bohaterek filmu, Agata Bołdok, która jako mała dziewczynka uciekła z getta przez dziurę w murze na ulicy Siennej.

„Warszawa: Miasto Podzielone” pokazuje niemiecką biurokrację i planowanie urbanistyczne jako część nazistowskiego systemu zagłady. Historycy urbanistyki oraz architekci wyjaśniają antysemickie prawodawstwo uchwalone przez nazistowską administrację Warszawy oraz plany i budowę murów getta.

Film pokazuje także innych warszawiaków m.in Eleonorę Bergman oraz Beatę Chomątowską, skupionych na badaniu i zachowaniu pamięci o historii tej części miasta, praktycznie doszczętnie zrównanej z ziemią podczas II Wojny Światowej.

Dzieło wybitnych artystów

Autorem zdjęć do „Warszawa: Miasto Podzielone” jest legendarny polski operator Jacek Petrycki, który współpracował z wieloma wybitnymi twórcami m.in z Agnieszką Holland i Krzysztofem Kieślowskim. Muzykę skomponował Daniel Bloom – ceniony muzyk, wielokrotnie nominowany do Fryderyków.

Autentyczność archiwalnego materiału filmowego została potwierdzona przez ekspertów w Yad Vashem, w Polskiej Filmotece Narodowej, BBC oraz Imperial War Muzeum w Londynie. Nadanie mu odpowiednich ram interpretacyjnych wymagało wielu lat badań. Varsavianista Zygmunt Walkowski analizował poszczególne klatki nagrania, aby ustalić, gdzie powstały sceny zarejestrowane na taśmie 8 mm.
Premiera filmu „Warszawa: Miasto Podzielone” odbędzie się 11maja w Warszawie podczas 16. Festiwalu Filmowego Millennium Docs Against Gravity.

Eric Bednarski to wielokrotnie nagradzany, kanadyjsko-polski scenarzysta i reżyser mieszkający w Warszawie. Za film dokumentalny „The Strangest Dream” (pol. Sen o Atomie) o Józefie Rotblacie, zrealizowany we współpracy z National Film Board of Canada dostał nagrodę Gemini oraz został nominowany do prestiżowej nagrody Writers Guild of Canada. Otrzymał także odznakę „Zasłużony dla Kultury Polskiej”, przyznawaną przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Filmy Bednarskiego były prezentowane na międzynarodowych festiwalach oraz w instytucjach międzynarodowych takich jak ONZ, Parlament Europejski czy Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau. Jest autorem scenariusza i reżyserem filmu, a także współproducentem filmu „Warszawa: Miasto Podzielone”.

Montażem zajęli się Stefan Ronowicz (montowany przez niego film dokumentalny „The Square” był nominowany do Oscara) oraz znany warszawski montażysta Miłosz Hermanowicz. Producentką filmu jest Dorota Przyłubska z Pado Studio Film, która wyprodukowała kilkadziesiąt filmów dokumentalnych w tym m.in. film w reżyserii Bednarskiego „Neon”.

Premiera filmu będzie miała miejsce 11 maja w Kinotece. Obraz będzie prezentowany w ramach festiwalu filmowego "Millenium Docs Against Gravity".

ZOBACZ TAKŻE: Budowa muru, przeprowadzki, życie w zamkniętej dzielnicy. Powstawanie getta warszawskiego na zdjęciach z 1940 r. [ZDJĘCIA]

ZOBACZ TAKŻE: Ruiny, groby, okopy, wraki. Zdjęcia Warszawy zaraz po wejściu Niemców w 1939 r.

CZYTAJ TAKŻE: Adam Dylewski: Żydzi walnie przyczynili się do rozwoju Pragi. Zabytki po nich potraktowano barbarzyńsko