Warszawa zatrzymana w kadrze. Odkrywamy tajemnice nieznanych zdjęć sprzed lat [ODCINEK 1]

W kwietniu 1916 roku, za sprawą niemieckich władz okupacyjnych, Warszawa została powiększona. Uwolniono miasto, które w wyniku jednej decyzji rozrosło się ponad trzykrotnie. Liczba mieszkańców wynosiła prawie milion. Aż do drugiej wojny światowej stolica przeżywała prawdziwy "boom". Nowe inwestycje, nowi mieszkańcy, tramwaje, drogi i wielkie plany. Były oczywiście również ciemne strony: przestępczość, liczna biedota i "ciemne" fragmenty miasta.

Zdzisław Marcinkowski urodził się jeszcze w ciasnej Warszawie (1881). Przyszedł na świat na Starym Mieście. Od początku XX wieku fotografował zmieniającą się okolicę, miasto, budynki, ale także ludzi - straganiarzy, handlarzy i żebraków. Marcinkowski zatrzymał w kadrze Warszawę, której już nie ma. Dymiące od kominów z fabryk Powiśle, biedne Śródmieście i Pragę, na której gdzieniegdzie stały jeszcze drewniane domy.

Marcinkowski zniknął wraz z przedwojenną Warszawą. Zdążył uchwycić miasto w czasie wojny (prowadził tajne laboratorium fotograficzne w domu przy Bednarskiej 23), ale w dniu rozpoczęcia Powstania Warszawskiego został wywieziony przez Niemców do Oświęcimia. Tam ruszył wraz z kolejnym transportem i ślad po nim zaginął. Pozostały jednak tysiące fotografii, które uratowała rodzina fotografa. Dzięki uprzejmości Archiwum Państwowego publikujemy często nieznane ujęcia przedwojennej Warszawy i z pomocą varsavianistów - Piotra Otrębskiego i Ryszarda Mączewskiego - sprawdzamy, co działo się w tych miejscach dawniej oraz co dzieje się dziś.

Wbrew pozorom Ochota nie jest "starą" częścią Warszawy. Dzielnica do 1916 roku była przedmieściem stolicy. Plac, który nazwano imieniem tragicznie zmarłego prezydenta Narutowicza, powstał w 1923 roku. Na zdjęciu widzimy, że powstają zabudowania naokoło niego. Prawdopodobnie jest to Dom Akademicki, który został ukończony w 1930 roku. W tle Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny (znany jako kościół św. Jakuba). Nie ma budynków mieszkalnych PKO, ani pętli tramwajowej, która pojawi się w roku 1930.

fot. Zdzisław Marcinkowski / Archiwum Państwowe

Marcinkowski zrobił to zdjęcie w czasie powodzi. Widzimy na nim Powiśle, a konkretnie część, w której dzisiaj znajdują się reprezentacyjne bulwary wiślane. Na Wiśle zbudowano przystań statków na Bielany, do Młocin czy do Gdyni (na pierwszym planie). W tle kolejne przystanie - Warszawskiego Towarzystwa Wioślarskiego. Wioślarstwo było pierwszym popularnym warszawskim sportem. Co ciekawe, w pobliżu, w miejscu dzisiejszego mostu Świętokrzyskiego, znajdują się fabryki. Był to typowy obraz Powiśla sprzed I i II wojny światowej.

fot. Zdzisław Marcinkowski / Archiwum Państwowe

Plac Saski znany jest dziś jako plac Piłsudskiego. Widzimy go z lewej strony fotografii. Warto zauważyć, że zdjęcie pochodzi z lat 20., czyli z czasu gdy na placu stał Sobór św. Aleksandra Newskiego. Olbrzymia świątynia prawosławna została decyzją polskich władz rozebrana w latach 1924-26. Przed soborem znajduje się Pałac Saski, który został zniszczony w czasie II wojny i do dziś nie podjęto decyzji o odbudowie (mimo kilku prób). Marcinkowski zrobił to zdjęcie z budynku PAST-y, najwyższego wówczas budynku w Warszawie. PAST-a ma 51,5 metra i stoi do dziś przy ul. Zielnej.

fot. Zdzisław Marcinkowski / Archiwum Państwowe

Autor: Piotr Wróblewski
Zdjęcia Zdzisława Marcinkowskiego zostały użyte dzięki uprzejmości i za zgodą Archiwum Państwowego.