Warszawskie drewniane stróżówki. Oto wizytówki przedwojennych letniskowych willi

Stróżówki, czyli niewielkie parterowe domki, stawiane były od strony ulicy przy wjeździe na posesję. Obiekty te, niejednokrotnie ozdabiane wyciętym z drewna detalem, stanowiły wizytówkę większości uznanych, przedwojennych letniskowych willi rozlokowanych wzdłuż linii otwockiej.

Rola dozorców przed II wojną światową była bardzo istotna w funkcjonowaniu dawnych podwarszawskich letnisk. Właściciele sezonowych willi wymagali, aby każda z nich miała stróża, więc w tych niepozornych jednoizbowych domkach mieszkali dozorcy ze swoimi rodzinami. Stróże rekrutowani byli spośród mieszkańców okolicznych wsi i zrzeszali się w związki zawodowe, które działały w letniskach obok związków zawodowych piekarzy i stolarzy - opisuje stołeczny konserwator zabytków.

Do obowiązku każdego dozorcy należało utrzymanie porządku na posesji, pomoc letnikom przy przeprowadzkach, a także odbiór korespondencji. Zdarzało się, że stróże zajmowali się również utrzymaniem krów, dzięki którym wczasowicze mogli korzystać z produktów nabiałowych. Poza sezonem, gdy letnie domy pustoszały, stróże przenosili się do willi, w których korzystali z jednego ogrzewanego pomieszczenia sąsiadującego z kuchnią.

Do dzisiejszych czasów w Wawrze zachowało się kilka tego typu obiektów. Jedną z najpiękniejszych stróżówek możemy podziwiać u zbiegu ulic Patriotów i Godlewskiej. Jest to dawna stróżówka niezachowanej willi ''Dworek Renin''. Drugi obiekt znajduje się u zbiegu ulic Żwanowieckiej i Żeglarskiej.

Oba budynki zostały ozdobione wyciętym z drewnianego szalunku detalem o motywach roślinnych. Szczyty dachów obu domków zaakcentowano umieszczoną pod okapem poziomą jętką, czyli skrajnym elementem konstrukcji dachu oraz pionową sterczyną - czytamy na stronie BSKZ.

Innym, nieco odmiennym, zachowanym obiektem jest stróżówka znajdująca się na terenie Zespołu Szpitala Dzieciatka Jezus przy ul. Nowogrodzkiej. Budynek ten ma skromniejszą formę niż wawerskie stróżówki, ale jest obiektem równie unikatowym. Zbudowano go w latach 30. XX wieku. Stróżówka ta jest jedynym przedwojennym, drewnianym budynkiem zachowanym na Ochocie, który przetrwał pożogę II wojny światowej.