Wojna widziana z lotu ptaka

Na Krakowskim Przedmieściu przybywa ciekawych miejsc, które warto odwiedzić podczas wiosennego spaceru. We wtorek, na skwerze przy ul. Karowej, Dom Spotkań z Historią otwiera pierwszą w tym roku wystawę plenerową. Zobaczymy na niej unikalne zdjęcia lotnicze Warszawy z okresu II wojny światowej.

- Pochodzą one z The National Archives w College Park pod Waszyngtonem. Ich autorami są lotnicy Luftwaffe, którzy w latach 1940-1945 wielokrotnie penetrowali przestrzeń powietrzną nad okupowaną Polską - mówi Magdalena Lasia z DSH. W 1945 r. archiwum Luftwaffe wpadło w ręce Amerykanów, którzy wywieźli je za ocean. Przez wiele lat olbrzymią kolekcją mało kto się interesował. Dopiero w 2003 r. na jej trop wpadł Zygmunt Walkowski, fotograf i varsavianista, który od wielu lat zajmuje się poszukiwaniem i identyfikowaniem zdjęć oraz filmów z okresu II wojny światowej.

- Podczas prowadzonych od lat poszukiwań rzadko natrafiałem na zdjęcia lotnicze Warszawy z czasów okupacji i Powstania Warszawskiego. Byłem jednak pewien, że gdzieś musiały się one zachować w większej ilości. To przekonanie zaprowadziło mnie w końcu do archiwum w Collage Park - wspomina ZygmuntWalkowski.

Najbardziej zaskoczyła go ilość znalezionych fotografii. Amerykańscy archiwiści nie zdawali sobie sprawy, jak cenne zbiory posiadają. Do dzisiaj nie są one nawet porządnie opisane, nie sposób więc stwierdzić, ile fotografii z okupowanej Polski się tam znajduje. - Dotknąłem jedynie czubka góry lodowej. Obejrzałem kilkadziesiąt tysięcy zdjęć. Do Polski udało mi się przywieźć kilka tysięcy skanów. Duża część zbiorów wciąż pozostaje niezbadana - opowiada Zygmunt Walkowski.

Najciekawsze zdjęcia odnalezione przez niego w Collage Park zobaczymy na wielkoformatowych planszach ustawionych na skwerze u zbiegu Krakowskiego Przedmieścia i Karowej. Wprowadzeniem do zasadniczej części wystawy są zdjęcia naziemne, wykonane przez Niemców w czasie kampanii wrześniowej w 1939 r. Najstarsze zdjęcia zrobione z lotu ptaka pochodzą z przełomu 1940 i 1941 r. - Wystawę zamykają kadry z marca 1945 r. Mimo że Warszawę zajęli już Rosjanie, Niemcy ciągle zapuszczali się w ten rejon, aby fotografować przeprawy mostowe - mówi Zygmunt Walkowski.

Niezwykłą wartość dokumentacyjną mają fotografie z 27 lipca 1944 r. To ostatni zapis stanu Warszawy w przededniu niemal całkowitej zagłady. Dostrzec można na nich również ślady walk z 1939 roku i zniszczenia po bombardowaniach sowieckich z lat 1941-1943.

Niektóre ujęcia z okresu powstania wykonano z nisko lecącego samolotu i są niezwykle szczegółowe. Widać barykady i podwórka kamienic, można niemalże zajrzeć w okna mieszkań. Jedna z powstańczych fotografii zostanie powiększona do gigantycznych rozmiarów i zawiśnie na ścianie klasztoru Wizytek. To widok płonącej Warszawy z 12 sierpnia 1944 r. Rozpoczął się wtedy bój o Stare Miasto. Na fotografii widać, z jaką zaciekłością była bombardowana ta dzielnica.

Lotnicy Luftwaffe dokumentowali także okres po upadku powstania, kiedy opustoszałe miasto było przez Niemców systematycznie niszczone. Jedno z ciekawszych ujęć pokazują początek wyburzania Pałacu Saskiego w dniu 28 grudnia 1944 r. Na wystawie znajdzie się również zdjęcie, dzięki któremu Zygmuntowi Walkowskiemu udało się obalić tezę, że ruiny Zamku Królewskiego zostały wyburzone przez Niemców na przełomie listopada i grudnia 1944 r. Na zdjęciu widać jak na dłoni, że już w połowie września po Zamku Królewskim pozostało jedynie rumowisko.

Ekspozycję można oglądać do 24 maja. Z trzy tygodnie, 25 i 26 kwietnia organizatorzy zapraszają na spacery po wystawie. O zdjęciach opowie Zygmunt Walkowski.