Zamek w Grudziądzu [odc. 18]

Do rezydencji kanoników należały też zapewne stajnie, obecnie piwnice kamienicy przy ul. Kościelnej 10, kościół św. Mikołaja oraz część spichrzy nadwiślańskich. Dotyczy to może również monumentalnego spichrza o długości 100 m, obecnie podzielonego na kilka spichrzy. W pracy Grudziądz w XIII-XVIII w., obiekt ten nazwałem Bramą Gnojną[1]. Pogląd ten obecnie odrzuciłem. Są to zapewne dawne stajnie krzyżackie dla 50 koni pocztowych, wymienionych w krzyżackim inwentarzu.
Na zdjęciu spichrzy, wykonanego przez obecnego wiceprezydenta M. Sikorę, (rys. 59), we współpracy z wówczas urzędującym prezydentem A. Wiśniewskim można uchwycić wygląd domniemanego zamku kanoników chełmińskich w Grudziądzu. Na zdjęcie nałożono wymiary tzw. Bramy Gnojnej, która właściwie była zapewne oborą lub stajnią, bardziej tym drugim dla kilkudziesięciu koni. Długość „Bramy Gnojnej” pokrywa się z południową pierzeją Rynku, czyli obszarem zajmowanym przez szkołę kolegiacką.
[Dodane do odcinka 18. Uważam, że nie przeszkadza to jednak, by stajnie te nazywać Bramą Gnojną dla celów turystycznych. W Gdańsku  np. budowlę o charakterze rezydencji nazywa się Zieloną Bramą.]
Rys. 59. Widok na spichrze zrobiony  z balonu. Fot. M. Sikora. Dopiero z lotu ptaka widać, że spichrze przed kościołem św. Mikołaja to faktycznie jeden obiekt architektoniczny, który posiadał na skrzydłach dwie baszty o wymiarach około 15 X 15 m. W środku na odcinku 26 m, między przyporami  jest 6 furt, (rys. 60-62).Rys. 60. Spichrze kościelne .Widok w kierunku północnym. Zapewne pierwotnie stajnia lub obora między dwoma spichrzami, będącymi jednocześnie basztami. Ponad przyporami nadbudowy z XIX-XX w. Fot. M. Szajerka.Rys. 61. Zapewne  stajenne wrota . Wszystkie łuki są  jednakowo przesunięte w lewo do przypór. Między przyporami jest 6 łuków, zapewne portali drzwi. Fot. M. Szajerka.Rys.62. Przykład zapewne łuku portalu jednej z wrót. Fot. M. Szajerka.Rys. 63. Spichrze krzyżackie, sprzed 1345 r. Fot. M. Szajerka. Spichrze kościelne od krzyżackich, (rys. 63-64) rozdzielała zapewne Brama Gnojna. Lokalizacja Bramy Gnojnej pokrywa się z różnicami architektonicznymi między spichrzami w częściach południowej i północnej.Rys. 64. Spichrze nadwiślańskie. Strzałką zaznaczono lokalizację Bramy Gnojnej. Obecnie jest to plomba budowlana z 1 poł. XX w. Fot. M. Szajerka. Dla datacji spichrzy nadwiślańskich bardzo ważne są badania archeologiczne na zamku wysokim, którego budowę ukończono w świetle źródeł pisanych w 1299. Na zamku wysokim zastosowano również wiązanie krzyżowe, polegające na przemienności warstw główek i wozówek. W XX w. wiązanie to „dyskryminowało” spichrze nadwiślańskie, jako zachowane ze średniowiecza, ponieważ w ubiegłym stuleciu uważano, że to wiązanie cegieł pochodzi z XVI-XVII w., (rys. 69). W XX w. trzymano się zasady, że wątek wedyjski stosowano w XIII w., wątek gotycki od XIV w. a krzyżowy od XVI-XVII w. Na zamku wysokim dla wieku XIII te trzy wątki występują równocześnie, (rys. 65-68).Rys. 65. Rynsztok w części północnej zamku wysokiego. Przykład zastosowania wątku wedyjskiego. Fot. M. Szajerka.Rys. 66. Piwnica w części północnej zamku wysokiego. Przykład zastosowania wątku gotyckiego.Rys. 67. Zamek wysoki, skrzydło południowe ukończone przed 1299 r. Przykład zastosowania wiązania krzyżowego, w klatce schodowej ściany południowej. Fot. M. Szajerka.Rys. 68. Spichrz nad Wisłą. Fot. M. Szajerka. Przykład występowania wiązania krzyżowego pod wiązaniem gotyckim. Teoretycznie warstwy niższe powinny być starsze. Ten fragment ściany jest przypuszczalnie unikatowym w Grudziądzu wzorem  zdobienia muru gotyckiego zendrówkami. W przypadku kościoła św. Mikołaja z zendrówek utworzono romby.Rys. 69. Wiązanie krzyżowe na ścianie spichrza nr 9 z XIV w. Fot. M. Szajerka.  
 
[Komentarz dodany do odc. 18.
Więcej na temat historycznych wiązań cegieł można przeczytać w Wikipedii, hasło: Wątek (architektura).
Niewątpliwie ceglane mury średniowiecznych budowli w Grudziądzu są w sprzeczności z akademicką datacją pojawienia się danych wątków ceglanych, wypracowana w 1 poł. XX w.. Ewidentnym tego przykładem jest wiązanie gotyckie. Zasadniczo wszystkie obiekty średniowieczne i nowożytne  w Grudziądzu, ujęte w Krajowym Rejestrze Zabytków Nieruchomych poddane powinny być rewizji datacji. Figurująca w katalogu datacja obiektów oparta była głównie na analizie wątków ceglanych a nie na zapisach źródłowych. Metoda datacji w oparciu o wątek muru była podstawową, szczególnie w 1 poł. XX w. W tym okresie wydatowano większość obiektów historycznych w Grudziądzu.]

[1] M. Szajerka, Grudziądz w XIII-XVIII w., s.195-205. Obecnie, po wieloletnich dyskusjach, w tym na forum internetowym z p. J. Franczakiem z Grudziądza pogląd, że była to brama został zarzucony. J. Franczak (zob. Twierdza Grudziądz, s. 43, ryc. 29 oraz s.50, ryc. 41) Bramę Gnojną zaznaczył w tym samym miejscu, co    piszący te słowa ( M. Szajerka, Wpływ badan nad kościołem p.w. św. Mikołaja w Grudziądzu […]. Rocznik Grudziądzki, T.16: 2005, s. 305 i plan 4, s.306). Książka Twierdza Grudziądz została wydrukowana 5 lat po publikacji mojego  artykułu   w Roczniku Grudziądzkim.