Nowa część wystawy głównej Muzeum Warszawy od dzisiaj. Mnóstwo historycznych zdjęć. Świadectwa z getta warszawskiego

Wystawa Świadectwa z getta warszawskiego jest próbą ukazania tego, co niewyobrażalne. Obejmuje okres od czasu okupacji niemieckiej i wydzielenia w Warszawie „obszaru zagrożonego tyfusem” wiosną 1940 roku do obchodów piątej rocznicy powstania w getcie warszawskim w roku 1948. Na jednym ze zdjęć zobaczymy powstający pomnik bohaterów getta. Na wystawie zestawione zostaną ze sobą dwie skrajne perspektywy – z wnętrza getta i zza jego granic. Pochodzące z międzynarodowych archiwów fotografie autorstwa niemieckich żołnierzy pokazane zostaną obok zdjęć mieszkańców getta i członków ruchu oporu.

Zobaczyć możemy też chociażby kościół św. Karola Boromeusza, który choć uszkodzony, to przetrwał wojnę. O jego historii i remoncie pisaliśmy tutaj. Jedno ze zdjęć ukazuje też Herberta Hoovera (prezydent USA 1929-1933) z delegacją amerykańską na ruinach getta w 1946 roku. Nie brakuje fotografii gruzów, pożarów, ruin, gdzie majaczy jedynie w tle np. wieża kościoła jako jedyny konkretny ostały budynek w okolicy. Fotografie nie tylko są uniwersalną opowieścią o wojnie, lecz także pozwalają na kontakt z tamtą rzeczywistością z różnych punktów widzenia oraz spojrzenie z dystansu czasowego na powojenną Warszawę - opisuje wystawę Muzeum Warszawy.

Wystawę zamyka film, stanowiący jednocześnie jedyne źródło światła na wystawie. Dokument nagrany przez garstkę Ocalałych zaraz po wojnie pokazuje miejsce po getcie – pustynię, które powstała po unicestwieniu całej społeczności żydowskiej – symbol jej Zagłady. - Nie można opowiadać o historii Warszawy, o jej zburzeniu i odbudowie bez mówienia o tym, co wydarzyło się w getcie warszawskim. Jako Muzeum Warszawy jesteśmy zobowiązani do oddania miejsca na wystawie głównej społeczności, która przed wojną stanowiła blisko 1/3 wszystkich mieszkańców Warszawy, a z której pozostała zaledwie garstka ocalałych - mówi Karolina Ziębińska, dyrektorka Muzeum Warszawy.

Przed wybuchem II wojny światowej społeczność żydowska stanowiła około 30% wszystkich mieszkańców Warszawy, większość z nich zamieszkiwała dzielnicę północną. Czasami nazywana po prostu od głównej ulicy "Nalewki". Tętniące życiem ulice Nalewki, Chłodna czy Krochmalna stanowiły centrum żydowskiego świata, który nigdzie nie osiągnął takiej różnorodności - społecznej, religijnej czy politycznej. W ciągu kilku lat świat ten przestał istnieć. Z drugiej strony ten rejon charakteryzował się bardzo dużą gęstością zaludnienia, często malutkimi mieszkaniami nawet bez okien, do wielu nie było doprowadzonej kanalizacji.

Wiosną 1940 roku okupujący Polskę Niemcy wyznaczyli teren nazwany Seuchensperrgebiet, czyli „obszar zagrożony tyfusem”, już jesienią tego samego roku został odizolowany murem od reszty miasta. Na terenie getta zamknięto niemal 350 tysięcy ludzi, ale w pewnym momencie było tam prawie pół miliona ludzi. Dramatyczne warunki sprawiały, że społeczność żydowska zarówno na poziomie indywidualnym, jak i wspólnotowym musiała codziennie mierzyć się ze śmiercią z powodu szalejących chorób i niedożywienia.

Wielka akcja deportacyjna rozpoczęła się w lipcu 1942 roku. W efekcie masowych transportów ludności do obozu zagłady w Treblince getto opustoszało niemal całkowicie, a w 1943 roku obszar dzielnicy północnej zrównano całkowicie z ziemią. O świcie 19 kwietnia oddziały SS wkroczyły do getta warszawskiego przez bramę na ulicy Nalewki. Bojownicy atakowali ich z zaskoczenia, oddawali strzały z dachów, ze strychów, ze stanowisk przy oknach domów u zbiegu ulic Nalewek, Gęsiej, Zamenhofa, Miłej i na placu Muranowskim. Ludzie ukrywali się w przygotowanych wcześniej schronach. Niemcy nie spodziewali się takiej postawy powstańców. Chociaż najcięższe walki trwały tylko kilka dni, mieszkańcy getta stawiali opór przez miesiąc. Broń potrzebną do rozpoczęcia walk udało im się zdobyć dzięki współpracy z Armią Krajową. Niemcy obrócili getto w morze ruin i zgliszczy, część miasta płonęła. Ludzie skakali z okien i balkonów podpalanych budynków, nie mogąc się z nich wydostać. Tysiące ludzi wywieziono do Treblinki i obozów na Majdanku, w Poniatowej i Trawnikach.

Na wybudowanym po wojnie na gruzach getta Muranowie próżno dziś szukać materialnych śladów toczącego się tu niegdyś żydowskiego życia. Ukryte obecnie głęboko pod ziemią przedmioty, wydobywane są na światło dzienne w trakcie badań archeologicznych. Przeprowadzone na terenach dawnego getta poszukiwania Archiwum Ringelbluma oraz archiwum lewicowo-syjonistycznej partii Bund zakończyły się fiaskiem. Wydobyte w ich trakcie nieliczne przedmioty są świadectwem przedwojennej, okupacyjnej i powstańczej, toczącej się w piwnicznych schronach, codzienności żydowskich mieszkańców Warszawy. Niektóre z odnalezionych dokumentów, fragmentów naczyń, widelców i guzików zaprezentowane zostaną w gabinecie wśród innych wizualnych świadectw życia społeczności, która przez niemal 200 lat zamieszkiwała tę część Warszawy, a z której pozostała jedynie garstka Ocalałych.

Gabinet ulokowany zostanie na poziomie piwnic, gdzie dopełni historię miasta i jego mieszkańców w czasie II wojny światowej. Wypełni on lukę, jaką jest skąpość świadectw życia ludności żydowskiej w innych częściach wystawy głównej. Wystawa opiera się na zbiorach Muzeum Warszawy, Żydowskiego Instytutu Historycznego, Filmoteki Narodowej Instytutu Audiowizualnego i innych instytucji.

W 2023 roku, zapowiadając wystawę, ukazała się publikacja Antologia spojrzeń. Getto warszawskie – fotografie i filmy autorstwa Anny Duńczyk-Szulc i Agnieszki Kajczyk. Znalazły się w niej niepublikowane wcześniej zdjęcia z powstania w getcie warszawskim, kadry z prawdopodobnie jedynego zachowanego filmu z okresu walk, nagrania jednostek propagandowych i amatorów, fotografie robione przez żołnierzy, mieszkańców getta i członków ruchu oporu. Na album składa się obszerny wybór fotografii oraz kadrów filmowych powstałych w getcie warszawskim i jego ruinach w latach 1940–1948. Książka dostępna jest do kupienia stacjonarnie w księgarni Muzeum Warszawy na Rynku Starego Miasta oraz pod adresem sklep.muzeumwarszawy.pl.

Świadectwa z getta warszawskiego
Otwarcie: 17 kwietnia 2024 r., godz. 18
Otwarciu wystawy będzie towarzyszyć rozmowa z kuratorkami Anną Duńczyk-Szulc i Aleksandrą Sołtan-Lipską, a także dr Agnieszką Kajczyk o fotografiach i filmach z getta warszawskiego, które znalazły się na wystawie i w książce Antologia spojrzeń. Getto warszawskie – fotografie i filmy.