Domki kolejowe w rejestrze zabytków. "Z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe"

Decyzję o wpisie do rejestru kompleksu budynków wzniesionych na przełomie XIX i XX wieku przy ul. Armatniej, podjął mazowiecki wojewódzki konserwator zabytków profesor Jakub Lewicki. Jak wyjaśnia w komunikacie, dotyczy to domów pracowników Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, dawnego budynku dla maszyn elektrycznych oraz dawnego budynku dla pasażerów Kolei Warszawsko-Kaliskiej.

- Postanowiłem wpisać do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego historyczny zespół budowlany dawnej zabudowy kolejowej położonej przy ul. Armatniej w Warszawie (...) z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe zespołu - dodaje prof. Lewicki.

Tzw. „domy familijne” przeznaczane były zarówno dla urzędników kolejowych, jak i pracowników służby niższej wraz z rodzinami, m.in. naczelników, kasjerów, rewizorów, maszynistów, służby konduktorskiej czy pomocy ekspedycyjnej.

Jak opisuje prof. Lewicki, osiedle wpisywało się w politykę mieszkaniową realizowaną przez zarząd kolei od lat 70. XIX wieku. Budynki zostały wybudowane z materiałów dostarczanych przez między innymi przez firmy Hielle i Ditrich z Żyrardowa (H&D) oraz Korwinów spod Częstochowy.

- W listopadzie 1902 roku Towarzystwo Akcyjne Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej uruchomiło odcinek łączący Warszawę z Kaliszem, tak zwanej Kolei Warszawsko-Kaliskiej. Wzniesiono wówczas infrastrukturę związaną z obsługą nowego odcinka: budynek warsztatów, budynki służby trakcji (taborowe), parowozownię i magazyny dla potrzeb warsztatów. Jednym z jej elementów był szerokotorowy objazd normalnotorowej stacji Warszawa Pasażerska, wzniesiony w latach 1903-1904 wraz z parabolicznym wiaduktem sklepionym oraz stalowym Wiaduktem Kaliskim - tłumaczy konserwator zabytków.

W czasie II wojny światowej zniszczeniu uległa część infrastruktury technicznej, tory, trakcje, budynki warsztatowe czy wieża ciśnień, Z kolei bez większych zniszczeń przetrwała zabudowa mieszkalna i budynki techniczne objęte wpisem do rejestru oraz wiadukt sklepiony Drogi Żelaznej Warszawsko-Kaliskiej. Po wojnie zabudowa przy ul. Armatniej pozostawała własnością kolei państwowych. Na przestrzeni lat prowadzone były prace ograniczające się do niewielkich remontów budynków mieszkalnych. Co więcej, dawny budynek maszyn elektrycznych oraz budynek dla pasażerów Kolei Warszawsko-Kaliskiej zostały przekształcone na mieszkalne.

Wyjątkowy przykład architektury

Zdaniem prof. Lewickiego, historyczny zespół budowlany zabudowy kolejowej położonej przy ul. Armatniej wraz z terenem, jest wyjątkowym w skali miasta przykładem spójnej architektonicznie grupy budynków kolejowych
- Zarówno budynki mieszkalne jak i techniczne stanowią cenny przykład budownictwa charakterystycznego dla Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej i Warszawsko-Kaliskiej z końca XIX i początku XX w. Wysokie walory typologiczne i dokumentacyjne przedmiotowych budynków widoczne są w takich cechach i elementach jak zastosowanie cegły licowej do opracowania ścian zewnętrznych, wprowadzenie dekoracji w postaci cokołów, fryzów, gzymsów, lizen, obramień okiennych i drzwiowych - wyjaśnia. Wskazuje również, że na uwagę zasługuje również sposób zagospodarowania terenu przy Armatniej.

Ponadto, jak wyjaśnia prof. Lewicki, na obszarze objętym wpisem do rejestru krzyżowały się drogi normalnotorowej Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej oraz szerokotorowej Kolei Warszawsko-Kaliskiej, w dodatku do dziś zachowały się liczne obiekty świadczące o nakładaniu się procesów rozwojowych kolei na terenie Warszawy, przez co obiekt ma wysoką wartość historyczną. - Przedmiotowy zespół stanowi materialny dokument obecności zabudowy kolejowej sięgającej schyłku XIX wieku w obrębie dzisiejszego węzła kolejowego Warszawa Zachodnia, świadectwo rozwoju kolejnictwa na terenie miasta oraz dokonujących się na jego gruncie przekształceń: zmiany przebiegu sieci kolejowej, współistnienia kolei normalno- i szerokotorowej, a następnie likwidacji objazdu z zachowaniem wzniesionej w okolicy zabudowy kolejowej oraz towarzyszącego jej zagospodarowania przestrzennego - dodaje na koniec.