Pogromy, Getto, wywózki do obozów. Tak wyglądała codzienność warszawskich Żydów

Zanim wybudowano mury Getta i zamknięto warszawskich Żydów za bramami osobnej dzielnicy, wiosną 1940 roku doszło do kulminacji antysemickiej przemocy. W Wielki Piątek 1940 w Warszawie miała miejsce seria napadów na żydowskie sklepy, połączona z napadami na przypadkowych przechodniów. Napadano nie tylko na sklepy i osoby na ulicach, ale także na mieszkania prywatne.

Inspirowane przez Niemców napady dokonywane były przede wszystkim przez margines społeczny. Do chuliganów i pospolitych przestępców dołączyli z czasem także słuchacze Szkoły Rzemieślniczej im. Michała Konarskiego przy Lesznie 72. Przeciwko pogromom, przynajmniej na początku, nie wystąpiła policja. Zajścia zostały natomiast potępione przez kościół i polskie podziemie, jednak miało to niewielki wpływ na ustanie rozlewu krwi. Pogromy zakończyły się po ośmiu dniach, a niedługo potem Żydów z Warszawy zamknięto na terenie getta.

Na początku 1940 r. Niemcy podjęli decyzję o odizolowaniu społeczności żydowskiej w Warszawie. 1 kwietnia 1940 r. Judenrat - czyli żydowski samorząd - został zmuszony do rozpoczęcia budowy muru wokół obszaru wyznaczonego na getto. Rzekomo w celu odizolowania „obszarów miasta zagrożonych epidemią”.
W listopadzie 1940 r. getto warszawskie zajmowało obszar 307 ha. Obejmowało tereny położone na dzisiejszym Śródmieściu Północym i Woli. Ograniczały je ulice Wielka, Bagno, pl. Grzybowski, Rynkowa, Zimna, Elektoralna, pl. Bankowy, Tłomackie, Przejazd, Ogród Krasińskich, Nowolipki, Świętojerska, Freta, Sapieżyńska, Konwiktorska, Stawki, Okopowa, Zegarmistrzowska, Żelazna, Wronia, Waliców i Sienna. Hale Mirowskie, sądy na Lesznie i część ul. Chłodnej były wyłączone z Getta.

W obrębie Getta znalazła się także tzw. Wielka Synagoga przy dzisiejszym pl. Bankowym. Posiadała ponad 3 tys. miejsc i od końca XIX wieku była symbolem judaizmu reformowanego w Warszawie. Klasycystyczna budowla stanowiła jeden z ważniejszych zabytków dawnej stolicy.

16 maja 1943 roku, o godzinie 20.15, Jürgen Stroop, likwidator powstania w warszawskim getcie, osobiście wysadził w powietrze Wielką Synagogę przy Tłomackiem. Miał to być ostateczny akt usunięcia Żydów z Warszawy. Po wojnie nigdy nie podjęto już próby odbudowy jednego z największych zabytków kultury żydowskiej w Warszawie. Zniszczenie synagogi zaplanowano tak precyzyjnie, że ocalał tylko fragment kolumny i … numerek z szatni.

O jej wysadzeniu w “Rozmowach z Katem” mówił Jürgen Stroop - Piękną klamrą oficjalnego zamknięcia Wielkiej Akcji było wysadzenie w powietrze Wielkiej Synagogi. Przygotowania trwały 10 dni. Synagoga była gmachem solidnie zbudowanym. Stąd, aby ją za jednym zamachem wysadzić w powietrze, należało przeprowadzić pracochłonne roboty saperskie i elektryczne. Ależ to był piękny widok! Z punktu widzenia malarskiego i teatralnego obraz fantastyczny. Oficer saperów wręczył mi aparat elektryczny, wywołujący detonację ładunków wybuchowych. Przedłużałem chwilę oczekiwania. Wreszcie krzyknąłem: Heil Hitler! – i nacisnąłem guzik. Ognisty wybuch uniósł się do chmur. Przeraźliwy huk. Bajeczna feeria kolorów. Niezapomniana alegoria triumfu nad żydostwem. Getto warszawskie skończyło swój żywot. Bo tak chciał Adolf Hitler i Heinrich Himmler - mówi Jürgen Stroop w rozmowie z Kazimierzem Moczarskim. W latach 90. w miejscu synagogi powstał Błękitny Wieżowiec.

Od jesieni 1940 do lipca 1942 w getcie zmarło ok. 92 tys. Żydów. Głównymi przyczynami był głód, zimno i choroby, a zwłaszcza tyfus. Stłoczeni na niewielkiej przestrzeni mieszkańcy getta borykali się z problemem głodu, pasożytów i chorób zakaźnych, które dziesiątkowały ludność.Gdy rozpoczęła się wielka akcja likwidacji getta warszawskiego, 22 lipca 1942 r., w dzielnicy znajdowało się wówczas ok. 370 tys. Żydów. Po jej zakończeniu, w tzw. getcie szczątkowym, pozostało 50-65 tys. Żydów.

CZYTAJ TAKŻE: Adam Dylewski: Żydzi walnie przyczynili się do rozwoju Pragi. Zabytki po nich potraktowano barbarzyńsko

Największym i najbardziej znanym wydarzeniem związanym z zagładą Żydów Warszawy jest z pewnością zbrojne wystąpienie. Powstanie w getcie wybuchło rankiem 19 kwietnia 1943 roku. Członkowie Żydowskiej Organizacji Bojowej postanowili walczyć z Niemcami, którzy przystąpili do likwidacji getta. Niespełna tysiąc bojowników stawiło zbrojny opór liczącym blisko 4 tys. żołnierzy oddziałom niemieckim. W walkach, które trwały do połowy maja, zginęło blisko 7 tys. Żydów. 50 tys. zostało wywiezionych do obozu śmierci w Treblince. Straty niemieckie wyniosły ponad 300 ludzi. Powstanie było ostatnim wielkim zrywem ludności żydowskiej przeciwko okupantowi na terenie Warszawy.