Zamek w Grudziądzu [odc. 20]

Zapewne kanonicy chełmińscy mieli w średniowieczu w posiadaniu środkowe kwartały miasta spichrzowego, na których był kościół św. Mikołaja z rezydencją kanoników, kompleks, (kampus szkolny), szkoły kolegiackiej na obecnym Rynku oraz liczne budynki gospodarcze. Na załączonym poniżej planie, filetowym prostokątem zaznaczono przybliżony obszar własności kanoników, (rys. 83). Na tym planie nie zaznaczono części zachodniej przedzamcza południowego z kościołem, też zapewne należącego do Kościoła. Ten plan  z 1881 r.  odzwierciedla zapewne jeszcze stan fortyfikacji ze średniowiecza i czasów nowożytnych (rys. 82). Pokazuje, że spichrze nadwiślańskie w części południowej, rozgraniczone Bramą Gnojną od spichrzy kościelnych, także posiadały na skrzydłach baszty. Były to baszty bramne oraz gdanisko przy Bramie Wodnej, istniejące do lat 70 XIX w. Ta linia spichrzy od strony Wisły uległa zatarciu w następstwie przebudów w 2 poł. XIX w.  i w XX w. Tylko spichrze „kościelne” zachowały ten charakterystyczny element baszt-spichrzy na skrzydłach.  Nie można wykluczyć wspólnego użytkowania tego obiektu przez Krzyżaków i kanoników, jako stajni]. Łaźnia na przedzamczu też była we wspólnym użytkowaniu przez Krzyżaków i mieszczan].
  
Rys. 82. Plan miasta z 1881 r. Za: W. Sieradzanem [1] . 
Rys. 83. Przybliżona struktura własności na terenie Grudziądza w około 1330 r., naniesiona na plan katastralny z 1881 r. przez M. Szajerkę.
W strefie, zaznaczonej na planie, jako należącej do kanoników na uwagę zasługują, oprócz wymienionych wcześniej obiektów też piwnice kamienicy przy ul. Wieżowej 2,  w średniowieczu będące parterem. Pochodzą z XIII-XIV w., (rys. 84).
Rys. 84. Piwnica kamienicy przy ul. Wieżowej 2. Ściana z XIII-XIV w. z dwiema wnękami oświetleniowymi. Fot. M. Szajerka.
Z dawnych pomieszczeń rezydencji kanoników chełmińskich, czyli faktycznie ich zamku, wiele ze stylu średniowiecznego, zachowały wnętrza oficyny obecnego ratusza. W pomieszczeniach tych jest restauracja, (rys. 85-86).
 
Rys. 85. Wnętrze restauracji w oficynie ratusza. Fotografia archiwalna. Fot. M. Szajerka.
 
Rys. 86. Wnętrze restauracji w oficynie ratusza. Fotografia archiwalna.  Fot. M. Szajerka.
 
Wiele średniowiecznych siedzib przebudowywano na barokowe pałace. Podobnie było i w  przypadku rezydencji kanoników, przebudowanej dla potrzeb kolegium jezuickiego. To jednak nie przeszkadza, by pisać i mówić, że w Grudziądzu, w  dobrym stanie, zachował zamek kanoników chełmińskich, w skład którego wchodzą właściwa rezydencja, obecnie ratusz oraz obiekty gospodarcze, czyli spichrze i stajnie. W skład tego kompleksu wchodził też kościół św. Mikołaja, który nie pełnił w świetle zachowanych źródeł pisanych funkcji kościoła parafialnego do końca XVI w. Tę funkcję pełnił kościół św. Jerzego na Rybakach.
Dla tezy o istnieniu w Grudziądzu zamku kanoników w środku murów, uznawanych wyłącznie jako miejskie, najnowszym opublikowanym źródłem jest księga łąkowa, jej część  2. W księdze tej, w roku 1568 odnotowano istnienie w środku miasta zamku konwentu[2].
 
Przypisy do rozdziału VII
 
[Dodane w lipcu 2013 r.]
Odcinek 20 kończy rozdział siódmy pt.:
VII. Grudziądz w obrębie murów miejskich, jako zespół zamkowy – postawienie nowej hipotezy badawczej.
Następny odcinek 21, będzie odcinkiem specjalnym, dodatkowym, pokazującym na podstawie poszerzonej jeszcze  kwerendy źródłowej, że jednak mamy w Grudziądzu nadal dawny zamek kanoników chełmińskich. W odcinku tym, na podstawie informacji z dokumentu kościelnego z 1at 1667-1672 r., wyjaśnię dlaczego, wg planów katastralnych z XVII-XVIII w., po stronie północnej obecnego Rynku nie było kamienic mieszczańskich. Odpowiedź moim zdaniem będzie bardzo precyzyjna. Dlaczego nie padła wcześniej ze strony badaczy akademickich. To już mogę napisać teraz. Przyczyną braku wcześniejszej odpowiedzi jest rozczłonkowanie badań historycznych na epoki. Historycy np. średniowiecza rzadko szukają odprysków echa wydarzeń i skutków procesów historycznych w źródłach pisanych z innych epok. Np. informacje o przywileju lokacyjnym Grudziądza z 1240 r. można znaleźć w źródle pisanym z XVII w.
 

[1] Tamże. Mapa katastralna Grudziądza z r. 1881/1882 w skali 1:2500.
[2] J. Bonczkowski, M. Panter, Księga łąkowa miasta Grudziądza z pierwszej połowy XVIII wieku. Część II. Rocznik Grudziądzki, T.18:2009, s. 214. Na tej stronie opublikowano rejestr łąk z roku 1568. Z załączonego planu wynika, że  kwartał obecnego rynku należał do zamku konwentu:  Diese Häuser lieg[e]n unter dem Schloss von Convent an bis zu Und id d[Em] ersten Reyhe.