Zamiana posiadłości między biskupem a Krzyżakami. (Cz.2)

Zdaję sobie sprawę, że może te moje artykuły są dla niektórych użytkowników trudne w odbiorze i nawet nieciekawe. Staram się od strony przysłowiowej kuchni pokazać Państwu, jak na podstawie źródeł różnych źródeł historycznych dochodzi się do uściślania faktów historycznych. Artykuł ten ma również odpowiedzieć w jakimś stopniu, dlaczego historiografia XX w. w zasadzie milczy o Grudziądzu w XIII w. Grudziądz przez tą historiografię został dla tego okresu potraktowany  więcej, jak marginalnie. Pokazywana tu analiza dokumentów wskazuje, że przyczyną tego stanowiska jest kwestia nazwy Grudziądza w XIII w. Uważam, że dosłownie część historii Grudziądza badacze „odstąpili” Dzierzgoniowi. Tak, jak analogicznie „ podebrali” Gruduskowi na Mazowszu rok 1065 i dopisali do Grudziądza. Grudziądz został dopisany do Zakroczymia i Serocka.
Zob. M. Biskup. Ziemia chełmińska w przeszłości. Wybór tekstów źródłowych. Toruń 1961, s. 3.
http://kpbc.umk.pl/dlibra/docmetadata?id=27048&from=&dirids=1&ver_id=&lp=37&QI=
W wywodzie z poprzedniego odcinka można było zauważyć rozbieżności w latach wystawienia dokumentu zamiany terytoriów.
Zob. poprzedni artykuł:
http://www.mmgrudziadz.pl/artykul/zamiana-posiadlosci-miedzy-biskupem-kr...
Niezmienny jest zapis dnia wydania dokumentu, natomiast lata są zmienne. Wynikało to z koncepcji wydawców kodeksów. Jednych interesowały lata a mniejszą wagę przywiązywali do odczytu dnia. Sprawę komplikuje fakt, że datacja jest wg kalendarza rzymskiego, księżycowego. Gdy w czasach nowożytnych zanikło posługiwanie się tym kalendarzem, zaczęto też błędnie go odczytywać. Uproszczono to sobie w ten sposób, że podaną liczbę kalend odejmowano od 1 dnia, podanego przy kalendach miesiąca. Inny jest odczyt z wykorzystaniem tabeli kalendarza rzymskiego.
Zapis z przywileju lokacyjnego Grudziądza:
MCCXC prime XIIII Kalendas Julii
Odczyt tradycyjny: 18 czerwca 1291 r.
Wg kalendarza rzymskiego XIV Kalendas Julii przypadają 19 lipca. Wydarzenie miało miejsce w dniu poprzedzającym 14 kalendy, czyli 18 lipca. Wg zapisu tego kalendarza wydarzenie to miało miejsce 18 lipca 1290 r.
Data zamiany:
Millesimo duecentesimo quinquagesimo quinto. undecimo Kalendas January.
Odczyt tradycyjny 22 grudnia 1255 r. lub druga wersja 22 grudnia 1254 r.
Zapis roku 1255, zapis dnia 11 kalendy stycznia. 11 kalendy stycznia, wg tabeli kalendarza rzymskiego, przypadają 22 stycznia. Wg zapisu tego kalendarza wydarzenie to miało miejsce 22 stycznia 1255  r.
Na ten temat szczegółowo napisałem w artykule:
Pamięć i tradycja o biskupie Chrystianie w Grudziądzu, [w:] Grudziądz Miastem Chrystiana. Materiały posesyjne. Grudziądz 1998, s. 85-88.
Nazwa Cristburg niekoniecznie musi wiązać się z Chrystusem.
W tekście u F. V. Dregera mamy wprawdzie zbieżność w zapisach:
Vniuersis Christi i odpowiednio de Christburg. Taki jest zapis w dokumencie z 1255 r.
Inaczej natomiast to wygląda w dokumencie z 1250 r.
Vniuersis Christi i odpowiednio Cristisburc.
Na co dzień zapewne nie pamiętamy, że pisząc o biskupie misyjnym  Chrystianie, używamy w piśmie zlatynizowanej formy jego imienia. Rzadko używa się  formy polskiej Krystian. Odwrotnie jest np. z Kopernikiem. Tu nie używamy formy łacińskiej Copernicus. Biorąc za podstawę fonetykę, nazwa Cristburg pochodzi zapewne od imienia właściciela zamku, Krystiana. O imieniu biskupa Krystian więcej w artykule K. Zielińskiej –Melkowskiej, Biskup Chrystian – postać i dzieło. [W:] Grudziądz miastem Chrystiana. Grudziądz 1998, s. 49.
Następna sprawa, dlaczego w dokumencie z 1255 r. jest zapis o wystawieniu dokumentu w Grudenez  a zamiana dotyczy opidum de Christburg na castrum & ciutas insule sancte Marie ?
Mamy tu do czynienia z uściśleniem nazewnictwa. Podobnie było w przypadku zezwolenia krzyżackiego na budowę ratusza w Starym Mieście Toruniu:
Działo się na naszym zamku w Toruniu w przeddzień Wniebowstąpienia w roku
Pańskim 1393 [14 V 1393].
Tu za M. Biskupem, Ziemia chełmińska w przeszłości. Wybór tekstów źródłowych. Toruń 1961, s. 60.
Oznacza to, że dokument wypisano w warowni Krystiana, w Grudziądzu. Na Zamku Wysokim w Grudziądzu też były nazwy własne, jak wieża Klimek. Nie jest tu istotne, że biskup już od ok. 5 lat nie żył. Funkcjonowała wówczas taka nazwa, która w czasach krzyżackich została wyparta przez inną a wcześniejsza została zapomniana.
Teraz przejdę do dokumentu z 1250 roku, którego lekturę polecam wszystkim moim oponentom, którzy dosłownie wyśmiewali się i wyśmiewają, iż na kartach współczesnej historiografii zapisałem istnienie uniwersytetu w Grudziądzu, powstałego ponad 100 lat przed Akademią Krakowską. Wiele z tych osób uznało, że na trwale ośmieszyłem się jako historyk. Co niektórzy z nich uznali nawet, że moich prac nie powinno się nawet cytować w pracach naukowych. Były też twarde żądania usunięcia moich artykułów, m.in. z tego serwisu MM Grudziądz.(1)
Dokument ten dotyczy pertraktacji zamiany Cristburca na Kwidzyn już w 1250 r.  Został on opublikowany przez J. Voigt,  w Codex Diplomaticus Prusisicus,  w 1836 r.
 
O dokumencie tym K. Zielińska Melkowska napisała w Lokacja Grudziądza w 1291 r. Studium historyczno- archiwalne. Toruń 1991, s. 42:
[…] Po śmierci Chrystiana (5 XII 1245 r.) Grudziądz pozostał domeną biskupią. Pierwszy biskup pomezański, dominikanin Ernest z Torgawy, układem z zarządca w Prusach Ludwikiem von Quedin z 18 marca 1250 roku w Dzierzgoniu, dokonał podziału dóbr diecezji pomezańskiej między Zakon a nowa diecezję. Wtedy to Krzyżacy przejęli ostatecznie Zantyr, który zreszta zgodnie z życzeniem papieskim – miał zostać siedzibą nowej metropolii pruskiej, na co Zakon się nie zgodził. Być może,  już wówczas biskup pomezański , jako jeden ze spadkobierców Chrystiana , w zamian za Kwidzyn oddał Krzyżakom Grudziądz. Jednak bardziej prawdopodobne jest inne rozwiązanie, że Grudziądz był przez parę lat stolica diecezji pomezańskiej, bo tu przecież 22 grudnia 1255 roku odbył się zjazd trzech biskupów: pomezańskiego, chełmińskiego i warmińskiego w celu ostatecznego unormowania stanu posiadania swoich diecezji. Wtedy to najprawdopodobniej biskup Ernest oddal Grudziądz Zakonowi, jurysdykcję kościelną  nad miastem przekazał biskupowi Henrykowi-Heidenrykowi chełmińskiemu, a sam zgodził się ostatecznie na przeniesienie stolicy swej diecezji do Kwidzyna. […]   
Dokument Nr 85, s. 81. Tu podałem fragment tego dokumentu. W swojej pracy K. Zielińska-Melkowska nie odwoływała się bezpośrednio do źródła opublikowanego w 1836 r., tylko do późniejszych opracowań sumarycznych. Wskazała natomiast na rozbieżności w datach
Frater Ludevicus Preceptor domus sancte Marie Teuthonicorum in Pruscia, et frater Henricus Stango Commendator et fratum uniuersitas de Cristisburc, vniueris Christi fidelibus Hanc literam inspecturis  salutem in domino. […].
Acta sunt hec in Cristisburc Anno incarnationis domini M. CC quinquagesimo. XIV Kal. Aprilis Datum eodem die et loco.
Wg kalendarza rzymskiego dokument wystawiono 18 kwietnia 1250 roku w Cristisburc.
XIV Kalendas Aprilis przypadają 18 tego miesiąca.
W dokumencie tym dokumencie jest informacja o fratrum uniuersitas de Cristuburc, czyli dosłownie: uniwersytet braci z Christiburc.
 
Co to oznacza dla historii Grudziądza? O tym będę rozważał w następnym odcinku.
C.d. n.