Grodzisko "Okop", czyli najcenniejszy historyczny zabytek wsi Lubenia

Jego powstanie datuje się na okres od XI do XIII wieku. Do dziś zachowały się w bardzo dobrym stanie ziemne wały obronne (od 2-4 metrów wysokości) wraz z fosą. Gród obronny w Lubeni był położony na granicy tzw. Rusi Czerwonej i państwa polskiego. Pierwotnie nosił nazwę Horodnia, a swoje znaczenie utracił ostatecznie w XIV wieku po przyłączeniu tych terenów do Polski przez Kazimierza Wielkiego w 1345 roku.
Obronny charakter grodziska wykorzystywany został przez chłopów lubeńskich podczas najazdu szwedzkiego w 1656 roku. Schronili się tutaj wraz z dobytkiem i stoczyli zwycięską potyczkę z oddziałem wroga. Stąd wywodzi się obecna nazwa przysiółka "Okop".
Na temat tego miejsca krąży wiele legend i opowiadań
Jedną z nich jest legenda o grodzisku "Okop". Według niej, dawno temu grodzisko zamieszkiwał bogaty pan, który w swoim zamku miał wielu rycerzy i służby. W środku grodziska stał duży zamek obronny. Na dziedzińcu zamku wykopanych było siedem studni. Pewnego dnia mieszkańcy grodziska z niewiadomych przyczyn opuścili wały obronne. Właściciel zamku w obawie o swoje skarby postanowił je ukryć. W pospiechu kazał wrzucić je do owych głębokich studni, które później zasypano.Tak ukryte skarby leżą tam do dziś. Lecz na próżno szukać śladów studni, bo zamek znikł z powierzchni ziemi.
Natomiast z legendy "o dzwonie" możemy poznać inną historię tego miejsca. Legenda głosi, że mieszkańcy grodziska często cierpieli z powodu najazdów Tatarów. Według niej, wojownicy szczególnie boleśnie doświadczyli kmiecia Jana, pracowitego i bogobojnego kowala. Podczas jednego z takich najazdów, Jan sam ledwie uszedł z życiem, ale stracił całą swoją rodzinę, żonę i siedmioro dzieci zabranych w jasyr. Kowal bardzo rozpaczał za swoimi bliskimi. Z tej rozpaczy zamknął się w kuźni. Jedyne co było słychać to uderzenia kowalskiego młota, jakby Jan kuł coś w rozpaczy i smutku.
Wielkie zdumienie ogarnęło mieszkańców grodu, gdy któregoś dnia z kuźni Jana zaczął się wydobywać na przemian śmiech i płacz dzieci. W tejże chwili kowal kuźnię rozwalił, a oczom lubeńskich kmieci ukazał się potężny lśniący szczerozłoty dzwon, przepięknej roboty .
Dzwon umieszczono na wieży kościelnej, by swoim dzwonieniem ludzi ostrzegał i o czujności przypominał. Serce dzwonu – złożone ponoć z drogocennych kamieni – uderzając w lewo, płakało, uderzając w prawo, śmiało się serdecznie i beztrosko głosem jego dzieci. Mieszkańcy od tej pory mieli być ostrzegani dzwonem przed kolejnymi najazdami, nie tylko tatarskich hord.
Po całym świecie rozeszła się sława dzwonu .Wielu ludzi, a podobno nawet i sam król do Lubeni przybywało by go zobaczyć. O dzwonie dowiedzieli się również i Tatarzy, a ich wódz zapragnął mieć go dla siebie. By go zdobyć, Tatarzy znów najechali na ziemie polskie i w znacznej sile podeszli pod Lubenię. Jan swój dzwon zdjął z wieży i go ukrył. Jednak siły tatarskie były liczne i bardzo szybko zdobyły grodzisko "Okop" mordując znaczną część mieszkańców Lubeni. Zginął również Jan, który jako jedyny znał miejsce ukrycia dzwonu.
Jednak jak głosi legenda, Tatarzy pomimo ,że grodzisko zdobyli to, jednak dzwonu nie znaleźli. Podobno po dziś dzień leży starannie ukryty gdzieś w okopie i czeka na szczęśliwca, który go odnajdzie.
Istnieje również powiązanie z legendą o „Duchu Okopu". Otóż w noc świętojańską (23 na 24 czerwca) duch wspomnianego Jana wędruje po lasach Okopu w poszukiwaniu swoich dzieci. Niektórzy mówią że Duch Okopu przypomina ludziom by byli czujni i strzegli się nieprzyjaciół.
Literatura:Szypuła A., Parafia rzymsko-katolicka w Straszydlu, Rzeszów 1995.Bielenia A., Patruś T., Lubenia –dzieje wsi i okolic, Rzeszów 2009.Marek Czarnota -  O złotym dzwonie i okopie w Lubeni Regiopedia.pl