Pierwszy publiczny teatr w Grudziądzu

Budynek teatru został wzniesiony na działce u zbiegu ulic Solnej i Podgórnej. Był to gmach okazały, wyniosły o przysadzistych kształtach. Wybudowano go z pruskiego muru. Specjalnie niczym charakterystycznym się nie wyróżniał. Swoim wyglądem przypominał bardziej spichlerz lub stodołę. Z tego też powodu grudziądzanie od samego początku nazwali go „stodołą".
Wzniesiono go na planie prostokąta, pomimo swej toporności był konstrukcją lekką, dwupiętrową, kryty dachówką. Główne wejście było od ulicy Solnej. Na wprost, po przeciwległej stronie ustawiona była scena, którą poprzedzał kanał dla orkiestry.
Na parterze mieściła się główna widownia. Cały parter miał 153 miejsca siedzące, z lewej strony sceny wzniesiono lożę dla honorowych gości. Pod balkonami pierwszego piętra, z prawej i lewej strony były miejsca stojące.
Na pierwszym piętrze.Na wprost sceny mieściła się widownia na 76 miejsc siedzących. Z prawej strony balkonu mieściły się 4 loże dla 16 widzów, natomiast z lewej 3 loże dla 23 widzów.
Na drugim piętrze.Mieściła się widownia na 66 miejsc siedzących. Z prawej i lewej strony były galerie. 
Ogółem w teatrze było 334 miejsc siedzących i około 90 miejsc stojących.
Na piętra wiodły zewnętrzne schody zawieszone na ścianach budynku. Podczepione do ścian, niczym jaskółcze gniazda. W odróżnieniu od tych ostatnich, były całkowicie osłonięte. Chroniły gości i widzów przed warunkami atmosferycznymi.
Prawda była taka, że warunki techniczno-socjalne i sanitarne dla aktorów i widzów w pierwszych latach funkcjonowania przybytku Melpomeny nie spełniały standardów tamtych czasów. Od samego początku panowały w nim spartańskie warunki. W przypadku pomieszczeń sanitarnych, wręcz prymitywne. Niestety z biegiem upływu lat stan ten się pogarszał, z uwagi na brak konserwacji i remontów wynikających z notorycznego niedofinansowania. Dopiero kolejne lata przyniosły częściowe zmiany na lepsze. 
Po wielu latach za teatrem wzniesiono przyległy, murowany i podpiwniczony budynek. Mieściły się w nim garderoby, magazyny i inne niezbędne pomieszczenia do funkcjonowania obiektu i osób z nim związanych, aktorów i pracowników administracji.
W roku 1865, a dokładnie 15 października, teatr rozświetliły lampy gazowe dodając mu nie tylko blasku, ale i splendoru. Był jednym z pierwszych budynków użyteczności publicznej w Grudziądzu, w którym zabłysło światło lamp z gazu dostarczonego z Miejskiej Gazowni. Gazownię uruchomiono dwa miesiące wcześniej. Na ogrzewanie gazowe przyszło mu czekać do końca lat dziewięćdziesiątych XIX wieku.
Od roku 1877 Grudziądzka Ochotnicza Straż Pożarna miała stały dyżur w trakcie trwania spektakli i widowisk. Z uwagi na duże zagrożenie pożarowe w roku 1883 wydano całkowity zakaz palenia we wszystkich pomieszczeniach teatru.
Dopiero pod koniec wieku, w roku 1897 teatr doczekał się poważnej inwestycji. Dobudowano, wspomniany przeze mnie wcześniej, budynek za ścianą sceny. Inwestycja ta poprawiła jedynie częściowo warunki pracy aktorów i komfort widzów.
Grudziądzkie Towarzystwo Teatralne wyszło z propozycją budowania nowego teatru w Grudziądzu. Ważnym powodem była budowa nowych teatrów w Bydgoszczy (1896) i Toruniu (1904). Nowy teatr miał powstać na działce nabytej za 260.000 marek od Hotelu „Czarny Orzeł" położonej pomiędzy ulicami Wybickiego i Podgórnej.
Miasto miało wyłożyć 450.000 marek, władze państwowe miały pokryć 1/3 ogółu wydatków. Do akcji włączyły się liczne towarzystwa, zrzeszenia i związki działające w mieście. Wielkim orędownikiem jej był ówczesny burmistrz Grudziądza O. Kuhnasten.
Niestety, do realizacji projektu nie doszło z bliżej nieznanych powodów. Rząd pruski i władze miasta wycofały się z jego realizacji. Ostatnią inwestycją jakiej doczekał się teatr, było wykonanie osłony wewnętrznej, tak zwanego „wiatrołapu" przy głównym wejściu od ulicy Solnej, był to rok 1914.
W tym miejscu należało by wspomnieć, że w pierwszych latach istnienia występowały w nim zespoły głównie z Gdańska i Elbląga. Własnego stałego zespołu teatralnego Grudziądz doczekał się dopiero w roku 1870. Od roku 1902 gmach staje się własnością Grudziądzkiego Towarzystwa Teatralnego, wcześniej był jedynie dzierżawiony od prywatnych właścicieli. Teatr przy ulicy Solnej nie był jedynym teatrem w Grudziądzu. Gdyż od roku 1873 działał Teatr Letni w ogrodach Hotelu „Pod Złotym Lwem".
Natomiast po odzyskaniu niepodległości powołano do życia Teatr Pomorski , który następnie przemianowano na Teatr Miejski.
Ponadto na terenie miasta funkcjonowało jeszcze kilka sal widowiskowych. Pomimo wielokrotnych projektów i inicjatyw Towarzystwa, nie doszło do dalszych inwestycji. Podobny los spotkał też projekt generalnego remontu jaki stworzył Urząd Miasta. Był to jednak już czas I wojny światowej i tego rodzaju potrzeby nie spotykały się z zainteresowaniem.
Z uwagi na pogarszający się stan techniczny budynku, mając ma myśli bezpieczeństwo widzów i aktorów podjęto decyzję o jego zamknięciu w roku 1916.
Wystawianie sztuk przeniesiono do sali widowiskowej Hotelu "Czarny Orzeł" przy ulicy Wybickiego. Od roku 1917 wystawiano spektakle także w sali widowiskowej „Tivoli" u zbiegu ulic Fortecznej i Legionów, należącej do Johannesa Engela.
Ostatecznie w roku 1918 budynek teatru sprzedano kupcowi Brunonowi Loeffenbeinowi, który po remoncie i przeróbce urządził w nim magazyn szkła i porcelany. Funkcję tę pełnił do wyzwolenia Grudziądza spod okupacji hitlerowskiej.
Pomimo swej nietrwałości, łatwopalności przetrwał 100 lat, w tym ciężkie oblężenie i walki w 1945. Rozebrano go krótko po wyzwoleniu.
Wiesław Hawełko
Źródła:- "Z dziejów teatru w Grudziądzu. W 150 rocznicę otwarcia teatru przy ulicy Solnej"- Teatr w Grudziądzu w wieku XIX i na początku XX – Eugeniusz Chmielewski