Tajemniczy schron w Śródmieściu Warszawy. Podwójne piwnice, właz i kręte korytarze. Czy pod spodem jest tunel na Pragę?

Ścisłe Śródmieście, ulica Bartoszewicza. Stoją tu przedwojenne kamienice, które w niezłym stanie przetrwały wojnę. Także dlatego, że przez kilka lat stacjonowali tu Niemcy. Dziś o tych budynkach mówi się „warszawskie luksy”. Wtedy, pod koniec lat 30. były to mieszkania elit. Przykład funkcjonalizmu – dobrze zaprojektowane, o zwartej, eleganckiej fasadzie. Z nowinkami technologicznymi.

Kamienice powstały w latach 1937-1939, by stworzyć pierzeję planowanej Alei Na Skarpie. Miała być to nowoczesna, modernistyczna ulica z zabudową inspirowaną Le Corbusierem. Kamienicę pod numerem 7 zaprojektował duet Tadeusz Ptaszycki (projektant Nowej Huty) i Stefan Kraskowski. Ciekawostką jest, że kamienicę oparto o szkielet z lekkiej, stalowej konstrukcji. We wnętrzach chromy, lastriko i marmur.

Poza elegancką klatką schodową, w kamienicy przewidziano też garaż dla samochodów oraz schron przeciwlotniczy. To ostatnie miejsce zainteresowało jednego z mieszkańców kamienicy, który zadzwonił do naszej redakcji. Usłyszeliśmy legendę, o tym, że być może tunele prowadzą aż na Pragę. To oczywiście niemożliwe, po pierwsze ze względu na Wisłę, ale także położenie kamienicy w Śródmieściu – na skarpie. Wejście do tajemniczego tunelu musiałoby schodzić kilkadziesiąt metrów w dół.

Co kryją podziemia kamienicy przy ul. Bartoszewicza? Po pierwsze, piwnice są podwójne. Można więc zejść na piętro -1, a następnie -2. Niższy poziom znajdował się za potężnym włazem, który obecnie jest w opłakanym stanie. Jak słyszymy, po wojnie to miejsce było częściowo zalane. W końcu straż, po interwencji mieszkańców, wysuszyła je.

W kilku miejscach widać widać wąskie przejścia i przesmyki. Prawdopodobnie miały one umożliwiać dotarcie do miejsca ukrycia lub szybkie wyjście. Zgodnie z artykułami publikowanymi w ówczesnej prasie, pod kamienicą miał być schron przeciwlotniczy. Od jednego z mieszkańców usłyszałem, że znalazł tu wojenne napisy. Nam nie udało się ich znaleźć w gąszczu korytarzy.

Wiadomo natomiast, że w czasie Powstania Warszawskiego teren szybko przejęli Polacy, a pobliską kamienicę - Konopczyńskiego 5/7 - zamieniono na szpital polowy. Jedno z wejść do niego prowadziło właśnie przez budynku przy Bartoszewskiego. Na elewacji widać jeszcze ślady po kulach. Szpital spalili Niemcy, ale kamienica przetrwała. "Na ulicy Bartoszewicza był oddział polski, który miał zakładników niemieckich i po prostu nas na nich wymienili. Dom na Sewerynowie się spalił i znalazłam się w opuszczonym przez Niemców domu na Bartoszewicza" - wspomina Maria Piechotka ps. „Marianna”, łączniczka z Powstania Warszawskiego w Archiwum Historii Mówionej.

Najprawdopodobniej sieć tuneli powstała wraz z kamienicami pod koniec lat 30. Łączyła kilka kamienic przy dawnej Alei na Skarpie. Budynki powstawały w tym samym czasie, a ich architekci na pewno mieli na względzie kwestie bezpieczeństwa. Schron był w tamtym czasie niemal niezbędnym elementem nowych, eleganckich budynków.

Po wojnie schron nie był remontowany. Jak słyszymy od jednego z mieszkańców, który wprowadził się w 1957 roku, na początku podziemia wyglądały bardzo dobrze. Potężny żeliwny właz był nienaruszony. Schron mógł być jeszcze użyty, ale z czasem jego stan znacznie się pogarszał. Swoje zrobiły wody gruntowe, które zalały to miejsce. Jak widać po ścianach, woda sięgała na wysokość ponad metra. Z czasem została wypompowana.

Legenda o tunelu prowadzącym na Pradze jest w pewnym sensie prawdziwa. Oczywiście nie jest to "tajemniczy tunel". Na pewno nie wykopano go też przed wojną. Spoglądając na plany widać, że dokładnie pod kamienicą przebiega tunel II linii metra - prowadzący na Pragę i Targówek. Zbudowano go w latach 2010-2015.

Co ciekawe, schron występuje w ewidencji Straży Pożarnej jako "miejsce doraźnego schronienia". W wykazie czytamy, że zmieści 67 osób. Oceniono go na "jedynkę", co jest najgorszym możliwym wynikiem. Nic dziwnego. Schron jest w opłakanym stanie, do tego jest zamknięty dla osób z zewnątrz. Wejść tu mogą tylko mieszkańcy kamienicy, którzy mają piwnicę na -1.