Zamek w Grudziądzu [odc. 19]

Od strony wschodniej pod kątem badań zamku kanoników chełmińskich zasługuje kamienica przy ul. Kościelnej 10, gdzie jeszcze w 1772 r. znajdowały się stajnie. W piwnicy tej kamienicy można zaobserwować rozbudowę obiektu od średniowiecza do czasów nam współczesnych[1], (rys. 70-73).
Obecny natomiast rynek w środku miasta zajmowała szkoła kolegiacka. Dopiero w 1584 r. ten plac został zapewne przejęty przez miasto i można było tam urządzić ratusz. Jeszcze na planie katastralnym         z przełomu XVII/XVIII w. przy rynku oznaczono posesje, jako dzierżawy od klasztoru (cenobium)[2].
Rys. 70. Obecne piwnice przy ul. Kościelnej 10, dawniej teren stajni. Fot. M. Szajerka.
Rys. 71. Obecne piwnice przy ul. Kościelnej 10, dawniej teren stajni. Przykład wiązania wozówkowego cegieł, występującego również w średniowieczu. Fot. M. Szajerka.
Rys. 72. Obecne piwnice przy ul. Kościelnej 10, dawniej teren stajni. Fot. M. Szajerka.
Rys. 73. Obecne piwnice przy ul. Kościelnej 10, dawniej teren stajni. Fot. M. Szajerka.
Rekonstrukcję struktury własności na terenie miasta spichrzowego ok. 1330 r. pokazano na bazie planu z 1881[3], (82). W świetle tej rekonstrukcji wyłonił się drugi zamek Zakonu w południowej części miasta. Trudno precyzyjnie określić jego obszar. Przypuszczalnie dlatego po stronie wschodniej były w średniowieczu dwie bramy: Brama Boczna i Brama św. Chrystiana (obecnie teren posesji przy ul. Mickiewicza 5. Nazwę"Brama św. Chrystiana" zaproponowałem  na początku lat 90 XX w.). W latach  ok. 1346-1415 tereny zamku krzyżackiego w obrębie murów, określanych w literaturze przedmiotu, jako miejskie, zostały przekazane mieszczanom w różnej formie, (dzierżawa lub sprzedaż). Każdy z podmiotów (Krzyżacy a po nich mieszczanie oraz kanonicy), posiadał własne bramy. Dlatego zapewne obecnie lokalizacja niektórych z nich, rozpatrywana wyłącznie pod kątem fortyfikacji miejskich budzi zdziwienie badaczy.
Dla badań nad zamkiem wysokim ważna może być też kamienica przy ul. Kościelnej 31, (rys. 74, 76-78). Zapewne do poszerzenia własności miejskiej lub dzierżawy, dokonanej przez Zakon na rzecz mieszczan w l. 1320-1328, ta posesja wchodziła w skład przedzamcza. Zachował się tu mur  z blendami, który mógł być murem kurtynowym przedzamcza. Natomiast piwnice w tej kamienicy są podobne, jak na zamku krzyżackim w Lipienku, z 2 poł. XIII w. (rys. 75).
Rys. 74. Piwnica kamienicy przy ul. Kościelnej 31. W średniowieczu zapewne był to teren przedzamcza. Fot. M. Szajerka.
Rys. 75. Piwnica zamku w Lipienku. Fot. M. Szajerka.
Rys. 76. Piwnica kamienicy przy ul. Kościelnej 31. Wiązanie wozówkowe. Identyczne wiązanie występuje m.in. w ścianach kościoła Św. Ducha. Fot. M. Szajerka
Rys. 77. Piwnica kamienicy przy ul. Kościelnej 31. Wnęka oświetleniowa. Fot. M. Szajerka. 
Rys. 78. Ul. Kościelna 10. Zapewne relikt muru kurtynowego przedzamcza. Podobnie były zbudowane mury Bramy Kwidzyńskiej(Łasińskiej), odkryte w 2010 r. podczas prac ziemnych na ul. Starej.  Fot. M. Szajerka.
W piwnicy kamienicy przy ul. Kościelnej 31 zachowały się zapewne relikty szybu do wciągania beczek, (rys. 79). Podobne szyby występują w kamienicach w Norymberdze, (rys. 80-81).
Rys. 79. Ul. Kościelna 10. Przypuszczalnie relikt szybu do wciągania i opuszczania beczek. Podobne rozwiązanie można spotkać w kamienicach w Norymberdze .Fot. M. Szajerka.
Rys. 80. Norymberga, spust do beczek piwa. Wersja zmodyfikowana w XX w. Fot. M. Szajerka. 
Rys. 81.Model norymberskiej kamienicy z podziemiami i szybami dla beczek.  Fot. M. Szajerka.
 
 
 

[1] Szerzej obiekt został opisany w pracy M. Szajerka, Grudziądz w XIII-XVIII w., s. 303-306.
[2] M. Szajerka, Szkoła biskupa misyjnego Prus św. Chrystiana – przyczynek do dziejów szkolnictwa wyższego  w Polsce. Piotrkowskie Zeszyty Historyczne,  T. 5:, 2003 s. 63-93.
[3] Plan opublikował W. Sieradzan. Zob. W. Sieradzan, Atlas Historyczny miasta Grudziądza. Perspektywy publikacji. Rocznik Grudziądzki, T.12:1996. Wklejka: Mapa katastralna Grudziądza z r. 1881/1882 w skali 1:2500.