Zamek w Grudziądzu [odc. 23]

Podobnie, jak na planie H. Jacobiego [zob. odcinek 22], Grudziądz został pokazany na planie rekonstrukcyjnym z 1942 r.[6], (rys. 91). [ Jest on wzorowany na planie rekonstrukcyjnym C. Steinbrechta]
Rys. 91. Plan rekonstrukcyjny średniowiecznego Grudziądza z 1942 r. Atlasem Historycznym Miast Polskich.
Również wg tego planu dojazd do Bramy Wodnej był możliwy przez most Bramy Toruńskiej, dalej zapewne zlikwidowaną na początku XVIII w. ulicą Tragarzy. Wiarygodność planów potwierdzają zdjęcia Bramy Wodnej z 1945 r., wykonane przez T. Walesę (rys. 92). Dopiero ścisłe podporządkowanie Bramy Wodnej definicji bramy miejskiej przez J. Frycza   i związana z tym przebudowa jej otoczenia, sprawiło, że jest ona uznawana w historiografii jako miejska od czasu jej powstania.  Takie jednak naginanie obiektu do definicji musiało kiedyś doprowadzić do komplikacji badawczych. W świetle znanych obecnie źródeł kartograficznych  i ikonograficznych widać, że w okresie odbudowy Grudziądza ze zniszczeń wojennych, w latach 1945-1960 zniszczono dodatkowo unikalne fragmenty fortyfikacji średniowiecznego i nowożytnego Grudziądza. Znana jest sprawa zniszczenia dzieła rogowego twierdzy, ale została niezauważona kwestia zniszczenia fortyfikacji w narożniku południowo-zachodnim Grudziądza.  Zdjęcia przed ostatecznym zniszczeniem tych fortyfikacji opublikował J. Kalamarski.[7]
Rys. 92. Brama Wodna na zdjęciu T. Walesy. Stan obecny G. Szukay, M. Jankowska. Za: Grudziądz 1945. Wspomnienia. Wydawnictwo J. Kalamarski.[8]
Na podstawie tych zdjęć widać do jakiej destrukcji doprowadzono po 1945 r. ten fragment fortyfikacji. Rozebrano Spichrz Zamkowy, basztę przy Bramie Wodnej, gdanisko przy Bramie Wodnej (odtworzone około 1910 r.). W następstwie tych przeobrażeń powstał wyidealizowany obraz bramy miejskiej, widoczny na makiecie też obraz wyidealizowanego miasta kupieckiego, z gęstą zabudową kamienic mieszczańskich. Obraz ten jest prezentowany  na makiecie miasta w Muzeum, powstałej w latach 50 XX w. Na makiecie tej widać daleko idące są zniekształcenia obrazu miasta, przy porównaniu ze stanem faktycznym, uchwytnych w źródłach ikonograficznych i kartograficznych, (rys. 93).
93. Rys. Makieta Grudziądza w XVIII w. Widok od strony południowej. Współautor J. Frycz. Fot. M. Szajerka.
Skomplikowana zabudowę tego obszaru pokazuje też plan rekonstrukcyjny, zawarty w atlasie historycznym[9] (rys. 94).
94. Plan rekonstrukcyjny z Atlasu Historycznego Miast Polskich.
Taki skomplikowany układ szyi bramnej można zobaczyć na zamku krzyżackim   w Toruniu. Tam takie bramy występowały w parchamie, (rys. 95-98).
95. Plan zamku w Toruniu[10]. Za. M. Haftką.
96.Zamek krzyżacki w Toruniu. Brama do parchamu od strony wewnętrznej zamku. Fot. M. Szajerka
97. Zamek krzyżacki w Toruniu. Brama do parchamu od strony Wisły. Fot. M. Szajerka.
98. Zamek krzyżacki w Toruniu. Międzymurze. Przejazd pod przęsłem ganku gdaniska.
Fot. M. Szajerka. 
            Podobny do grudziądzkiego jest obrys ruin zamku krzyżackiego na planie Torunia   z XVII w.[11], (rys. 99-100).
99. Plan Torunia z XVII w. Za.: T. Petrykowskim.
100. Plan Torunia z XVII w. Kadr.  Zapewne przypuszczalny plan zamku krzyżackiego nad Osą   w Grudziądzu wyglądał podobnie.
 

[6] Atlas Historyczny Miast Polskich, plan 3.
[7]  Zob. Grudziądz 1945. Wspomnienia. Wydawnictwo Kalamarski, 2007, s.159, 172,173. W tym miejscu pragnę jeszcze raz podziękować Panu J. Kalamarskiemu za wyrażenie zgody na skorzystanie z tych zdjęć do celów naukowych. Zdjęcia te są bardzo ważnym źródłem ikonograficznym dla badań fortyfikacji średniowiecznego i nowożytnego Grudziądza.
[8] J. Kalamarski [red.], Grudziądz 1945 wspomnienia. Grudziądz 2007, s. 159,172, 173.
[9] Atlas Historyczny Miast Polskich, plan 2. Plan ten poddałem  krytyce naukowej w pracy: Grudziądz w XIII-XVIII w., s. 3-4, punkt 13. Krytyka dotyczyła właśnie braku prześwitu w szyi bramnej na osi północ-południe. Po opublikowaniu zdjęć w 2007 r., dotyczących tego obszaru okazało się, że narysowane linie fortyfikacji murowanych w tym miejscu są słuszne.
[10] M. Haftka, Zamki […], s. 326.
[11] T. Petrykowski, Toruń Warszawa 1957, s. 9. Widok perspektywiczny Torunia wg sztychu Merina z 1652 r.