Zamek w Grudziądzu (odc.13)

V. Stare Miasto w świetle badań archeologicznych.
O systematycznych badaniach archeologicznych miasta Grudziądza można pisać dopiero w XXI. W wieku XX były tylko dozory archeologiczne, z których nawet niejednokrotnie nie zachowały się sprawozdania. Zapewne do pionierskich można zaliczyć artykuły opublikowane w Rocznikach Grudziądzkich przez M. Kurzyńską[1].
W 2001 r. M. Kurzyńska opublikowała wyniki własnych badań w kwartale ul. Starorynkowej-Długiej i Murowej. W tym kwartale natrafiono na ślady osadnictwa, być może z 1 poł. XIII w. W 2003 r. M. Kurzyńska przedstawiła wyniki badań archeologicznych  w kwartale pomiędzy ul. Spichrzową, Pańską, Wodna i Poprzeczną. Wykop archeologiczny był w pobliżu Bramy Wodnej,(rys. 35).
Dla badań nad Grudziądzem bardzo istotny jest wniosek M. Kurzyńskiej, sprowadzający się do tego, iż kwartał południowo zachodni został zasiedlony dopiero w drugiej połowie XIV w. Natomiast kwartał północno-wschodni w czwartej ćwierci XIII w. – pierwszej połowie XIV w. M. Kurzyńska tych faktów historycznych w artykułach nie przytoczyła, dotyczy to przekazania w latach 1346-1351 spichrzy, zbudowanych przez Krzyżaków dla potrzeb zamku, miastu oraz rozszerzenia obszaru miejskiego w części północnej w latach 1320-1328. Wnioski badawcze  M. Kurzyńskiej z badań archeologicznych posiadają precyzyjną podbudowę faktograficzną.
W kwartale przy ul. Spichrzowej warstwy średniowieczne zarejestrowano na głębokości 2,6 m poniżej obecnego poziomu gruntu.
Badania archeologiczne przy ul. Spichrzowej są również cenne dla wyjaśnienia genezy murów kamienicy przy ul. Szkolnej 1, (rys.36), szczególnie od strony ul. Pańskiej, (rys.37).  W świetle badań archeologicznych udowodniono, ze poziom średniowiecza jest na głębokości 2,6 m poniżej obecnego poziomu gruntu. Na tej głębokości są w piwnicy kamienicy przy  ul. Szkolnej 1 mury średniowieczne, które zapewne nie były pierwotnie w piwnicy a na powierzchni. Porównywalnie, na tym poziomie i do tego bezsprzecznie od strony wschodniej miasta, w piwnicy kamienicy przy ul. Murowej 28 jest ok. 10 m odcinek muru obronnego  z przyporami i dwiema blankami, (rys. 38-39).
Rys. 35. Wykop archeologiczny przy ul. Wodnej. Zdjęcie po zakończeniu eksploracji. Fot. M. Szajerka. 2003 r. 
Rys. 36. Ul. Szkolna 1. Wejście do piwnicy. Ściana od strony ul. Szkolnej. Fot. M. Szajerka. 
Rys. 37. Ul. Szkolna 1. Ściana od strony ul. Pańskiej. Jak wynika z odkrycia drewnianej nawierzchni ul. Pańskiej w 2009 r., ta ściana w średniowieczu była zapewne ok. 2 m powyżej obecnej powierzchni ulicy. Niewykluczone, że obecne okno piwniczne było wtedy blanką muru obronnego. 
Rys. 38. Murowa 28. Fragment muru obronnego. Fot. M. Szajerka.
 
Porównując zdjęcie z wykopalisk przy ul. Spichrzowej, (rys. 35) i zdjęcie piwnic kamienicy przy ul. Szkolnej 1, (rys. 37), widać kontrast w budowie. Wg przywileju Zygmunta Starego dla kościoła św. Mikołaja z 1524 r. wzdłuż ul. Pańskiej biegł mur miejski, oddzielający jurydykę kościelną od miasta. W świetle tego dokumentu część zachodnia Grudziądza należała do kościoła. Zapewne zachowane mury w kamienicy przy ul. Szkolnej 1 są pozostałością wewnętrznego muru miejskiego, oddzielającego jurydykę kościelną od miasta[2].
Rys. 39. Fragment muru obronnego w piwnicy przy ul. Murowej 28. Pomiar M. Szajerka,                 B. Dynowski. Widoczne na zdjęciu blendy, które zapewne pierwotnie były blankami posiadają wysokość 0,54 m oraz szerokość 0,37-0,38 m.
W 2007 r. M. Kurzyńska opublikowała wyniki własnych  badań archeologicznych na terenie posesji przy Rynku 9, przeprowadzonych w 2004 r. Podobnie jak w poprzednich badaniach, tak i w tym przypadku wyniki badań archeologicznych posiadają uzasadnienie źródłowe. Znalezione na stanowisku artefakty datowane są na XVI-XVII w. Na uwagę zasługuje brak artefaktów jednoznacznie związanych ze średniowieczem.
W świetle kwerendy historycznej wnioski M. Kurzyńskiej korespondują z remontem ratusza w latach 1592-1636[3].
Nowym elementem, wyjaśniającym brak zabudowy średniowiecznej w tym miejscu, jest istnienie tu do przełomu XVII/XVIII w. ulicy. Obecne ulice Klasztorna i Stara są pozostałością dawnej ulicy[4].
[Informacja dodana do odc.13].
7.12.2004 r. w piwnicy kamienicy przy ul. Szkolnej 1, z udziałem archeologów: prof. dr.hab. A.Koli z UMK, archeologów grudziądzkich M. Kuczyńskiej i W. Pacuszki, dokonana została wizja lokalna murów obecnej piwnicy. Oględziny piwnicy trwały około pół godziny. Wówczas archeolodzy nie uznali tych ścian za mury obronne. Pomieszczenia uznano za piwnicę średniowieczną. Nie wzięto pod uwagę faktu, że kilka lat wcześniej, w tym kwartale, ale od strony ul. Spichrzowej, archeologicznie udowodniono, że calec z XIII-XIV w. jest poniżej obecnego poziomu ul. Pańskiej i Spichrzowej. W czasie tych oględzin, nie był znany archeologom kompletny odcinek muru obronnego w piwnicy kamienicy przy ul. Murowej 28.
Przypisy do rozdziału V.

[1] M. Kurzyńska, Wyniki nadzorów archeologicznych prowadzonych na terenie Grudziądza. Rocznik Grudziądzki, T. 14: 2001, s.207-246; M. Kurzyńska, Wyniki badań archeologicznych przeprowadzonych   w Grudziądzu  w 2000 r. w kwartale pomiędzy ulicą Spichrzową/Pańską/Wodną/Poprzeczną. Rocznik Grudziądzki, T. 15: 2003, s. 195-220; Kurzyńska M., Wyniki badań archeologicznych przeprowadzonych przy posesji na ul. Rynek 9 w Grudziądzu w 2004 roku. Rocznik Grudziądzki , T. 17: 2007, s. 9-38. Stan badań przed 1999 r. przedstawiła M. Kurzyńska w artykule opublikowanym w 2001 r. (zob. Rocznik Grudziądzki, T. 14, s. 207-208.
[2] Kwestia jurydyki będzie omówiona w dalszej części tej książki.
[3] J. Frycz, Układ urbanistyczny i architektura Grudziądza, s. 46.
[4] Plany katastralne z tą zanikła ulicą opublikowano w Roczniku Grudziądzkim, T. 17, 2007. Zob.  J. Bonczkowski , M.Panter, Księga Łąkowa z pierwszej polowy XVIII wieku, cz. I. Rocznik Grudziądzki  T. 17: 2007, s.178-181; J. Bonczkowski, M. Panter, Księga Łąkowa z pierwszej polowy XVIII wieku, cz. II. Rocznik Grudziądzki  T. 18: 2009, s. 179-233.