Momenty przełomowe w życiu bohaterów. Omów zagadnienie na podstawie „Lalki” Bolesława Prusa. Odpowiedź do pytania jawnego na maturę 2024

Ustny egzamin maturalny z języka polskiego w 2024 roku będzie wyglądał tak, jak ten ubiegłoroczny (dla uczniów piszących maturę w formule 2023). Składa się on więc z dwóch zadań:

• Jawnego pytania, które sprawdza znajomość treści i problematyki danej lektury, a także tworzenie wypowiedzi na jej temat z uwzględnieniem wybranego kontekstu;
• Niejawne pytanie, które oparte jest na tekście literackim, ikonicznym lub dotyczącym języka.

Jak wygląda przebieg egzaminu ustnego z polskiego? Matura trwa łącznie 30 minut i składa się z następujących części:

• przygotowanie zdającego do odpowiedzi (15 minut),
• wypowiedź monologowa zdającego dotycząca wylosowanych przez niego zadań (10 minut),
• rozmowa z egzaminatorami związana z wypowiedzią zdającego (5 minut).

Maksymalna liczba punktów, jaką można uzyskać na egzaminie ustnym z języka polskiego, wynosi 30. Próg zdawalności w przypadku tej matury to 30 proc., a więc trzeba mieć przynajmniej 9 punktów, żeby zdać.

Przed maturą warto zapoznać się z listą jawnych pytań na egzamin 2024:

Wśród 9 pytań dotyczących „Lalki” Bolesława Prusa znalazło się też takie, które brzmi: „Momenty przełomowe w życiu bohaterów. Omów zagadnienie na podstawie »Lalki« Bolesława Prusa. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst”. Sprawdź przykładową odpowiedź na to pytanie.

Wstęp: Życie ludzkie przepełnione jest dobrymi i złymi chwilami. W literaturze możemy dostrzec cały wachlarz doświadczeń bohaterów: tragiczne śmierci, radość z narodzin, smutek z powodu zdrady. Są jednak takie momenty, które całkowicie zmieniają sposób patrzenia na świat danego bohatera.

Teza: Przełomowe chwile w życiu bohatera sprawiają, że ich życie nigdy nie będzie już takie samo.

Odwołanie do „Lalki” Bolesława Prusa: Stanisław Wokulski na kartach powieści „Lalka” Bolesława Prusa kilkukrotnie doświadczył takich momentów w swoim życiu. Jedną z ważniejszych dla niego chwil z pewnością była ta, kiedy pierwszy raz zobaczył Izabelę Łęcką w teatrze i zakochał się w niej od pierwszego wejrzenia. Wokulski był już wówczas dojrzałym mężczyzną – miał za sobą trudne doświadczenia dzieciństwa, udział w powstaniu styczniowym, ożenek dla pieniędzy.

Wszystkie te momenty sprawiły, że był człowiekiem statecznym, nieco zamkniętym w sobie, z poukładanym życiem. Jednak spojrzenie na młodą arystokratkę sprawiło, że Stanisław Wokulski w jednym momencie całkowicie zmienił całe swoje życie. Pieniądze nie były już dla niego ważne, podobnie jak funkcjonowanie sklepu. Wszystko, co robił, stanowiło środek do celu, jakim było zdobycia Izabeli Łęckiej. Ta jedna chwila w życiu Wokulskiego (zobaczenie Łęckiej w teatrze) sprawiła, że główny bohater wreszcie znalazł w swoim życiu sens, czuł rozmaite emocje, wiedział, do czego dąży po wielu latach zwykłego życia.

Widzimy, jak zmienił się jego sposób patrzenia na innych ludzi. Kierowany wewnętrzną radością zaczął także pomagać ubogim, miłość do Izabeli uskrzydlała go (w momentach, kiedy czuł, że ma szansę się z nią ożenić), a niekiedy, wręcz przeciwnie, sprawiała, że czuł się odrzucony i pozbawiony nadziei.

Kolejnym przełomowym momentem w życiu bohatera był ten, kiedy Wokulski usłyszał rozmowę Izabeli ze Starskim. Wówczas dowiedział się, że młoda arystokratka zaręczyła się z nim jedynie dla pieniędzy, ale nie zamierza rezygnować ze swojego dawnego życia, które polega m.in. na romansowaniu z innymi mężczyznami. Wówczas Wokulski uświadamia sobie fałsz i obłudę Izabeli, która wcale go nie kocha, a chce poślubić jedynie dlatego, że ma duży majątek. Z ust głównego bohatera padają słowa: „Farewell, miss Iza, farewell”, które świadczą o tym, że Wokulski zna angielski i zrozumiał rozmowę Łęckiej ze Starskim.

Ponownie jest to moment, który sprawia, że życie Wokulskiego mocno się zmienia. Nie zajmuje się już w ogóle sklepem (ostatecznie sprzedaje go Szlangbaumowi) ani interesami, nie ma na nic ochoty. Jedyne, o czym od czasu do czasu myśli to praca z prof. Geistem nad wynalazkiem, który mógłby pomóc ludziom.

Nie wiadomo jednak, czy Wokulski nie wybiera drugiej, gorszej drogi, którą jest popełnienie samobójstwa. Koniec powieści ma bowiem charakter otwarty, a czytelnik do końca nie wie, co stało się ze Stanisławem Wokulskim. Nie ulega jednak wątpliwości, że przełomowe momenty w życiu bohatera odmieniły jego los – jeden z nich dał mu nadzieję na szczęśliwe życie u boku ukochanej, zaś drugi te nadzieje zaprzepaścił.

Odwołanie do wybranego kontekstu: Momentem przełomowym dla życia podmiotu lirycznego występującego w „Trenach” Jana Kochanowskiego (którego nie bez powodu utożsamia się z autorem) jest śmierć jego ukochanej córki Urszulki.

To tragiczne wydarzenie sprawia, że podmiot liryczny, a więc ojciec i mąż nie może już funkcjonować w taki sam sposób. Najpierw rozpacza po stracie dziecka. Później – pod wpływem tak trudnej do zniesienia sytuacji – cały jego dotychczasowy światopogląd staje pod znakiem zapytania. Podmiot liryczny jest osobą wierzącą, jednak po śmierci córki zaczyna zastanawiać się, gdzie może być teraz jego dziecko i rozważa różne opcje. Ostatecznie zaczyna wątpić w istnienie Boga, co można zauważyć w Trenie X, a dokładnie w słowach: „Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest”.

Ojciec, którego sylwetkę przedstawił Jan Kochanowski, jest osobą, która pod wpływem tragicznego wydarzenia całkowicie się zmienia, przechodzi przez różne stadia żałoby: przeżywa głęboki żal, rozważa różne opcje dotyczące życia pozagrobowego, wątpi, rozmyśla o zmarłej, idealizuje ją (co widzimy w Trenie XII). Jednak po czasie wielkiego bólu, podmiot liryczny doznaje pocieszenia – w Trenie XIX o tytule „Sen” przychodzi do niego jego matka z Urszulką na rękach i pociesza syna.

Dla Kochanowskiego, który jest utożsamiany z podmiotem lirycznym, śmierć dziecka była momentem przełomowym. Doprowadziła ona do zachwiania światopoglądu i wiary poety. Jednak ostatecznie, dzięki trudnemu doświadczeniu jego wiara się umocniła, a ideały przez niego wyznawane, choć uległy przewartościowaniu – zyskały na znaczeniu.
Inne przykładowe konteksty:

• „Pan Tadeusz” Adam Mickiewicz;
• „Dziady” Adam Mickiewicz;
• „Potop” Henryk Sienkiewicz.

Podsumowanie: Momentem przełomowym jest zazwyczaj ważne (trudne, jak to było w przypadku podmiotu lirycznego „Trenów” i częściowo Wokulskiego lub radosne) doświadczenie życiowe. Powoduje ono znaczące i nieodwracalne zmiany w życiu bohatera literackiego, który nie jest już w stanie żyć tak, jak żył dotychczas. Często taki moment przełomowy prowadzi do całkowitego odrzucenia wyznawanych wartości lub – wręcz przeciwnie – do umocnienia ich.