Stare Powązki [7 cudów Warszawy - nominacja]

7 cudów Warszawy: Zobacz nominowanych i zgłoś swoje propozycje

Historia cmentarza zaczyna się w 1790 r. od ofiarowania gruntu o powierzchni 2,5 hektara, leżącego wówczas poza granicami miasta. Fundatorem był starosta klonowski Melchior Szymanowski, a nagrobek jemu poświęcony (obecnie remontowany) znajduje się przy wschodnim szczycie katakumb.

Poświęcenie cmentarza odbyło się 20 maja 1792 r. Niedługo później wybudowano pierwszy kościół i katakumby, których projektantem był słynny włoski architekt Dominik Merlini.

W początkowym okresie Powązki miały charakter ubogiego, wiejskiego cmentarza. Były bardzo zaniedbane, brakowało służby cmentarnej i wody. Dlatego też w 1834 r. powołany został oddzielny nadzór Cmentarza Powązkowskiego. Potem był wielokrotnie powiększany, aż zdobył aktualny obszar - 43 hektary.

Zadziwia bogactwo i różnorodność wznoszonych tu  pomników. Jest marmur, żeliwo, piaskowiec. Tak jak zmieniały się trendy w sztuce, tak powstawały odmienne formy nagrobków. Kolumny i obeliski klasycystyczne, sarkofagi i urny starożytne, monumentalne rzeźby czy kaplice grobowe w starożytnych lub neogotyckich kształtach. Wiele grobów ma bogatą symbolikę związaną z danym okresem, np. te wzorowane na grobach powstańczych – nakładane na siebie kamienie z krzyżem na szczycie.

Nagrobki tworzyli wybitni polscy rzeźbiarze, m.in. Stanisław Jackowski (grób Bolesława Prusa), Wacław Szymanowski (grób ojca), Edward Wittig (postać PEOWIAKA), Bolesław Syrewicz (autor kilkudziesięciu pomników, w tym Stanisława Jachowicza i Marii Wisnowskiej), Andrzej Pruszyński (pomnik Henryka Wieniawskiego, rodziny Spiessów), Pius Dziekoński (grobowiec Chołoniewskich). Tworzyli też Jakub Tatarkiewicz, Paweł Maliński, Barbara Zbrożyna. Wymieniać można bez końca.

Chowano tutaj "zwykłych mieszkańców" miasta, jak i ludzi zasłużonych dla Warszawy i Polski. Lista jest bardzo, bardzo długa, nie sposób wymienić nie tylko wszystkich, ale nawet tych najwybitniejszych. Miejsce ostatniego spoczynku znaleźli na Powązkach m.in.: Jan Kiliński, Wojciech Bogusławski, Cyprian Godebski, Dominik Merlini, Henryk Marconi, Bolesław Prus, Stanisław Moniuszko, Henryk Wieniawski, Leopold Kronenberg, wielu wybitnych naukowców, architektów, artystów scenicznych. Z bliższych nam czasów warto wspomnieć takie postaci, jak: Krzysztof Kieślowski, Hanka Bielicka, Gustaw Holoubek, Czesław Niemen, Aleksander Bardini, Jan Nowak Jeziorański, Irena Sendlerowa.

Osobny wpis należy się Jerzemu Waldorffowi - twórcy Społecznego Komitetu Opieki nad Starymi Powązkami. To dzięki niemu, jego inicjatywie zabytkowe pomniki odzyskują dawną świetność. Waldorff odszedł już od nas (został pochowany w alejce przed Katakumbami), ale jego dzieło jest kontynuowane.

Panteonem narodowym jest utworzona w 1925 r. przy południowej ścianie Katakumb Aleja Zasłużonych. Pochowano tu ponad 100 osób. Od strony zachodniej Aleję Zasłużonych otwiera miejsce pochówku autora Chłopów" Władysława Stanisława Reymonta. Odnajdziemy tam groby słynnych lotników Żwirko i Wigury, gwiazdy przedwojennego kabaretu Hanki Ordonówny, a także Jana Kiepury, Leopolda Staffa, Pawła Jasienicy, Kaliny Jędrusik czy Jadwigi Smosarskiej. To tutaj jest symboliczna mogiła bohaterskiego prezydenta Stefana Starzyńskiego.

Nikt nie wie, ile grobów znajduje się na Powązkach i ile osób tu pochowano. W czasie II wojny światowej spłonęło stuletnie archiwum cmentarne. Niedawno rozpoczęto prace inwentaryzacyjne, wykonywane przez odpowiednio przeszkolonych wolontariuszy, pomogą ustalić najważniejsze statystyki nekropolii. W przyszłości dane dane te trafią do internetu, co znacznie ułatwi odszukiwanie interesujących nas mogił.

Ani treść jakiegokolwiek przewodnika, ani tym bardziej mojej nominacji nie jest w stanie wyczerpać tematu cmentarza, jego historii i związanych z nim ludzi. Każdy z nas musi odkryć swój sposób na poznanie piękna Starych Powązek. Podążać za wzrokiem w poszukiwaniu niezwykłych miejsc i wspaniałych nagrobków, gdzie pochowani są Wielcy Polacy, by oddać im hołd.

Olbrzymi obszar nekropolii skłania do tego, by wracać tam jak najczęściej. I to też jest cudem, że cmentarz przyciąga swą magią, daje czas i możliwość na niezwykłe przeżycia estetyczne, pozwala naprawdę poczuć się dumnym, że jest się Polakiem i poznać lepiej naszą, jakże zagmatwaną historię, gdzie obok tych wielkich pochowani są również i ci nikczemni.

[7 cudów Warszawy:](https://warszawa.naszemiasto.pl/wybierz-z-nami-7-cudow-warszawy/ar/c1-2981866)[ Zobacz nominowanych i zgłoś swoje propozycje](https://warszawa.naszemiasto.pl/wybierz-z-nami-7-cudow-warszawy/ar/c1-2981866)