Tragiczna „Bajka”. Trudna obrona przyczółka czerniakowskiego i niejasna rola „berlingowców”

Długo liczyli na pomoc...
Dowódcy powstania liczyli na pomoc Rosjan oraz 1 Armii Wojska Polskiego generała Zygmunta Berlinga. Na Czerniaków wysłano zatem elitarne zgrupowanie „Radosław”, które miało wesprzeć walczących tam od 1 sierpnia żołnierzy zgrupowania „Krystyna”. Dowódcy powstania liczyli, że uda się połączyć siły. Kluczowe stało się zatem umożliwienie bezpiecznej przeprawy.

- Pułkownik Radosław wiedział, że musimy bronić dostępu do Wisły, a Niemcy nas chcieli odbić [od rzeki - red.] - wspomina Czesław Zaborowski ps. „Lalka”.

Rzeczywiście, wsparcie przyszło - 16 września. Na Czerniaków przeprawiły się trzy bataliony z armii Berlinga (w sumie 1200 żołnierzy), a także oddziały z ckmami, moździerzami i działkami przeciwpancernymi. Niemcy do boju rzucili grupę Dirlewangera oraz dwa bataliony 34 regimentu Schutzpolizei - ponad tysiąc doświadczonych żołnierzy. Teren przyczółka zdobyty przez powstańców powoli się kurczył. Historycy opisują, że popełniono błędy dowódcze. Tymczasem gen. Berling widząc ogromne straty (w sumie na przyczółkach w ciągu pięciu dni zginęło 1,8 tys. „berlingowców”) zrezygnował z dalszego wsparcia walczących na Czerniakowie. Z przyczółka, w związku z brakiem nadziei na wygraną, wycofali się też żołnierze „Radosława”. Nocą z 19 na 20 września przeszli kanałami na Mokotów.

Tymczasem Niemcy na front rzucili kolejne bataliony wsparte czołgami. Pozostali powstańcy, wspierani przez nielicznych już „berlingowców” znaleźli się w tragicznym położeniu. Szczególnie ci, do których nie dotarł rozkaz „Radosława”.

- Już na przyczółku była tragedia, nie mieliśmy co jeść a najgorzej, że nie mieliśmy co pić. To była makabra. Niemcy obrzucali nas granatnikami, bertami, obrzucali nas różnego rodzaju szafami ryczącymi, krowami ryczącymi i [pociski] zapalające i burzące… - wspomina „Lalka”. Żołnierze mieli zostać ewakuowani z 23 na 24 września. Pontony z drugiego brzegu nie przypłynęły. Powstańcy trafili do niewoli niemieckiej. Ale nie wszyscy. Czesław Zaborowski wspomina, że nocą zamiast do niewoli trafili do „Bajki”. Był to zatopiony bocznokołowiec, którego część wystawała znad tafli wody. Najpierw chcieli się przeprawić nim na Pragę, ale nie dali rady. Niemcy tłukli w nich z granatników. Pół-wrak wrócił w okolice przyczółka. Tam był schronieniem dla 40-50 osób oraz magazynem broni.

Niemcy zabrali ich stamtąd dopiero 2 października. Już po upadku Powstania Warszawskiego. „Berlingowcy” zdążyli ewakuować część swoich. Powstańcom nie pozwolili płynąć. Zresztą nawet gdyby im się udało nie czekałby ich dobry los.

- Ponieważ widziałem pomoc Armii Czerwonej na Przyczółku Czerniakowskim, to mogłem powiedzieć tylko jedno, że chcieli, żebyśmy wszyscy wyginęli - czytamy we wspomnieniach Czesława Zaborowskiego „Lalki”.