Początki przemysłu w Grudziądzu

Grudziądz w rezultacie I rozbioru Polski na długie lata popadł w niewolę. W roku 1772 wraz z częścią ziem polskich został włączony do Prus.
W tym czasie był prężnym handlowym miastem. Stan ten utrzymywał się do I połowy XIX wieku tj. do chwili uruchomienia kanałów i śluz, które połączyły Iławę i Ostródę z Zalewem Wiślanym i Bałtykiem. Do odebrania pierwszoplanowej roli przyczyniła się także kolej, która na początku swojego zaistnienia połączyła Toruń i Iławę.
To spowodowało, że miasto popadło w swoisty kryzys gospodarczy, który trwał do początku lat sześćdziesiątych dziewiętnastego roku. W tychże latach pojawiły się pierwsze plany budowy mostu na Wiśle i budowy kolei żelaznych pomiędzy Chojnicami i Brodnicą.
Właśnie te perspektywy spowodowały że Grudziądzem zainteresowali się dwaj panowie Karol Herzfeld i Józef Victorius. W roku 1862 jako pierwszą uruchamiają kuźnię, w której odkuwano armaturę do pieców. Produkcja fabryki stopniowo systematycznie wzrastała, zdobywając nowe rynki zbytu. Już w latach siedemdziesiątych podjęto decyzję o budowie własnej odlewni żeliwa i uniezależnienia się od dostawców z zewnątrz. Miało to wydatny wpływ na wzrost ilości i jakości produkcji oraz na rozwój rynków zbyto. Wzrost zysków spowodował, że właściciele zwrócili się do władz państwowych o zgodę na dalszą rozbudowę fabryki i rozszerzenie asortymentu.
Po uzyskaniu zgody. Zrealizowano zaplanowane inwestycje, produkcja nabrała większego rozmachu. Po trafnej i ważnej decyzji Herzfelda i Victoriusa o lokalizacji i budowie fabryki w Grudziądzu, stopniowo zaczęły powstawać następne: Fabryka Maszyn Ligfelda, Odlewnia Żeliwa Beckera, Fabryka maszyn Rolniczych Ventzkiego. W kolejnych latach drugiej połowy XIX wieku, powstawały następne przedsięwzięcia: wytwórnia papy, kolejne cegielnie, tartak i warsztaty rzemieślnicze. W ostatnim dziesięcioleciu oprócz przemysłu metalurgicznego i ceramicznego, rozwija się przemysł spożywczy. Konsekwentny rozwój przemysłu, spójna polityka, mądra gospodarka i przyszłościowa wizja spowodowała, że z miasta tkwiącego w głębokim kryzysie, staliśmy się miastem wiodącym.
W latach dwudziestych Grudziądz staje się najbardziej uprzemysłowionym miastem nowo powstałego w wolnej Polsce województwa Pomorskiego. Ludność Grudziądza w roku 1852 wynosiła 7 150 tysięcy mieszkańców. W roku 1895 wynosiła 24 242 tysięcy mieszkańców. A w roku 1910 już ponad 40 000 tysięcy mieszkańców. Te suche liczby obrazują z jaką dynamiką rozwijało się miasto. W trzeciej dekadzie XX wieku w Grudziądzu funkcjonowało: 40 – zakładów przemysłowych 200 – warsztatów rzemieślniczych 60 – restauracji 1850 – placówek handlowych.
Był to czas ludzi oddanych całym sercem miastu, ludzi z otwartymi głowami i wizją, która towarzyszyła im przez wszystkie lata ich działalności. Był to czas patriotyzmu, także patriotyzmu lokalnemu. Byli to wizjonerzy którzy w perspektywie odległych planów budowy mostu na Wiśle i jeszcze odleglejszych planów budowy kolei żelaznych zauważyli szanse dla Grudziądza i siebie.
Wiesław Hawełko