Warszawskie osiedle Muranów Południowy wpisane do rejestru zabytków. Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków wydał komunikat

Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego historyczny układ urbanistyczny i zespół budowlany Osiedla Muranów Południowy położony w Warszawie, leżący na terenie dzielnic: Śródmieścia i Woli, w granicach określonych przebiegiem poniższych ulic:

• aleja "Solidarności”
• ul. Generała Władysława Andersa
• ul. Nowolipie
• ul. Ludwika Zamenhofa
• ul. Dzielna
• ul. Józefa Bellottiego
• ul. Wolność
• ul. Żytnia
• ul. Żelazna (do skrzyżowania z aleją "Solidarności”)

Prof. Jakub Lewicki podkreślił, że postępowanie objęło układ urbanistyczny Osiedla Muranów Południowy oraz zespół budowlany współtworzący to założenie. Osiedle to zostało wzniesione w latach 1949 - 1956 jako południowa część ówczesnej śródmiejskiej dzielnicy mieszkaniowej. W 1948 r. Zakład Osiedli Robotniczych (ZOR) powierzył realizację projektu prof. arch. Bohdanowi Lachertowi.

W projekcie Muranowa Południowego uczestniczył ponadto zespół XI Pracowni Zakładów Osiedli Robotniczych - złożony z asystentów, techników i studentów. Prace realizowało Przedsiębiorstwo Budowy Osiedli Robotniczych (BOR) Muranów. Materiałów budowlanych po 1950 r. dostarczał Kombinat Muranów. Zespołem rzeźbiarskim kierował rektor ASP w Warszawie Franciszek Strynkiewicz.

Ze względu na lokalizację powstającego osiedla, pokrywającą się w części z obszarem Getta Warszawskiego, które zostało zrównane z ziemią 16 maja 1943 roku, teren pokryty był 3 metrową warstwą gruzów. Obszar wyznaczony pod nową zabudowę stanowił wyzwanie dla projektantów – nie dawał punktu zaczepienia architektonicznego, ale w związku z tym pozostawiał swobodę projektu. Jedynym odnośnikiem w planowaniu była zachowana infrastruktura podziemna oraz budowana Trasa W-Z i N-S. Osiedle Muranów Południowy jednak w znacznej części odtwarza przebieg ulic dawnej dzielnicy Północnej, wyznaczonych na podstawie zachowanej podziemnej infrastruktury - czytamy w komunikacie Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Prof. Jakub Lewicki informuje, że celem wznoszonego osiedla było połączenie aspektów praktycznych i ideowych. W architekturze i planowaniu wprowadzono modernistyczne rozwiązania. Osiedle wznoszono dla 40 tysięcy robotników, o standardzie niedostępnym dla nich przed wojną. Ponadto Muranów, wzniesiony na gruzach getta, był pomyślany jako miejsce pamięci - symboliczne "osiedle pomnik”. Zabudowania były wznoszone na nasypach gruzowych tworzących układy tarasowe. Ponadto gruz wykorzystano jako materiał budowlany.

W komunikacie Konserwatora czytamy, że osiedle Muranów Południowy było pierwszym wznoszonym osiedlem mieszkaniowym na obszarze Muranowa. Do dziś zachowało ono swoje oryginalne założenie urbanistyczne z czytelnymi granicami. Tworzą go budynki mieszkalne:

• klatkowce
• punktowce
• galeriowce
• wieżowce
• budynki użyteczności publicznej

Na terenie osiedla znajduje się 88 klatkowców-bloków. Punktowce wzniesiono w latach 1949-1950. Ponadto, jest tam 27 bloków o trzech i czterech kondygnacjach. Galeriowce wzniesiono w latach 1949-1950. Na terenie osiedla znajduje się także 11 bloków wzniesionych w tym wariancie, w opracowaniu typowym i indywidualnym. Wieżowce wzniesiono z kolei w latach 1953-1955.

Pomiędzy zabudową mieszkalną wzniesiono budynki użyteczności publicznej: szkoły, przedszkola, żłobki, kino. Są to budynki murowane, podpiwniczone, jedno i dwu kondygnacyjne o regularnym planie, o bogatym opracowaniu elewacji. Prof. Jakub Lewicki informuje, że powyższy układ funkcjonalno-przestrzenny układu urbanistycznego osiedla jest czytelny. Zachowały się tam bowiem oryginalne ciągi komunikacji poziomej (jedynie pierwotny trakt przy Pałacu Mostowskich został wtórnie odgrodzony i przekształcony w parking). - Dodatkowo w pełni czytelny jest układ zieleni komponowanej skwerów, zieleńców, szpalerów ulicznych - dodaje Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków.

Jak podkreśla prof. Jakub Lewicki, wartości historyczne przedmiotowego osiedla wynikają z faktu, iż zostało ono wzniesione w miejscu zburzonego getta warszawskiego. Nowa zabudowa - budynki z gruzobetonu, postawione na uporządkowanych hałdach gruzu, które zostały wykorzystane jako podłoże skarp i tarasowego układu terenu - stanowią "Osiedle - Pomnik” i miejsce pamięci o tragedii Holokaustu.

Osiedle jest zarazem miejscem codziennego życia nowych mieszkańców. Wartością historyczną jest także związek z projektantem założenia – Bohdanem Lachertem - oraz ponadczasowość jego koncepcji i projektu urbanistyczno-budowlanego. Muranów Południowy był osiedlem eksperymentalnym i dokumentuje rozwój polskiej architektury drugiej poł. XX w - informuje Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków.

Jak możemy przeczytać w komunikacie, wartości artystyczne, zarówno założenia urbanistycznego, jak i zespołu budowlanego Osiedla Muranów-Południowy, wynikają z połączenia stylowego socrealizmu z modernistycznym funkcjonalizmem. Osiedle cechuje się niepowtarzalną koncepcją przestrzenną "miasta-ogrodu”. Elementy modernistyczne przejawiają się w rozplanowaniu luźnej zabudowy, odseparowanej od ulic i uzupełnionej zielenią, zaprojektowanymi ciągami komunikacyjnymi i osiami widokowo-kompozycyjnymi, kameralnością wewnętrznych podwórek oraz wewnętrznymi przejściami między budynkami stojącymi na skarpach.

Prof. Jakub Lewicki wyjaśnia, że socrealizm przejawia się w m.in. w monumentalizmie oraz historyzujący kostium Ponadto wartości artystyczne reprezentowane są przez stylizowane, powtarzalne detale architektoniczne czy dekoracje wykonane w technice sgraffito. Charakterystyczna dla całego zespołu budowlanego jest jednorodność stylistyczna i powtarzające się budownictwo utworzone przez punktowce, klatkowce, galeriowce.

Wartości naukowe wynikają z faktu, iż podczas budowy Muranowa zostały wdrożone nowe technologie takie jak gruzobetonowe pustaki, prefabrykowany detal rzeźbiarski, fluatowanie murów oraz nowe metody budowania, obejmujące metodę potokową oraz domy- szybkościowce. Ta pionierska realizacja na stałe wpisała się w rozwój architektury drugiej poł. XX w. i jest świadectwem m.in. zastosowania ówczesnych wizji urbanistycznych oraz powojennych technologii - tłumaczy Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków.